Η πανδημία «βλάπτει» την ψυχολογία

Ποια θα είναι η κανονικότητα στη μετά Covid εποχή; Πόσο βαθύ είναι το αποτύπωμα του σαρωτικού SARS-CoV-2 στην ψυχολογία των ανθρώπων; Και πόσος καιρός θα χρειαστεί ώστε να ανακάμψουμε από τη… σκοτεινιά της ανασφάλειας και της αγωνίας για τις μελλοντικές δυσκολίες; Τα ευαίσθητα αυτά θέματα αναλύει σε συνέντευξη που παραχωρεί στα «ΝΕΑ» ο Νίκανδρος Μπούρας, ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στο King’s College London, με αφορμή το διεθνές διεπιστημονικό συμπόσιο με θέμα «Επιδημίες: Μια διαχρονική απειλή, μία πρόκληση για το μέλλον», που διοργανώνει η «Πρωτοβουλία 1821-2021».

Στη εκδήλωση (27-30 Ιανουαρίου) που οργανώνεται με τη συνεργασία του Ινστιτούτου Παστέρ, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών – Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών, του Κύκλου Ιδεών και τη συμβολή του King’s College London, αλλά και τη συμβολή φορέων και ιδρυμάτων (όπως είναι η Εθνική Τράπεζα), επιφανείς επιστήμονες θα συμβάλουν στην κατανόηση πολλών πτυχών της πανδημίας.

Ποια κανονικότητα μας περιμένει στη μετά Covid εποχή; Θα είναι όλα όπως πριν;

Η μετά Covid εποχή θα είναι πολύ διαφορετική από αυτή που γνωρίζαμε πριν, κυρίως λόγω της ξαφνικής και έντονης αλλαγής της καθημερινότητας, του φόβου για απώλεια ζωής, του γενικευμένου άγχους και των οικονομικών επιπτώσεων. Νομίζω ότι ο κόσμος θα είναι πολύ ανήσυχος για πολύ καιρό και αρκετά από τα περιοριστικά μέτρα που ισχύουν σήμερα θα εξακολουθήσουν να εφαρμόζονται.

Εκτιμάτε ότι η αγκαλιά, το φιλί, το άγγιγμα… θα αργήσουν να αποενοχοποιηθούν και αντίστοιχα το αίσθημα της ενοχής μήπως βλάψουμε τους γύρω μας θα αργήσουμε να το αποχωριστούμε;

O Covid αναπόφευκτα έχει αλλάξει τις αντιλήψεις και τις πρακτικές μας σχετικά με τις κοινωνικές μας συνήθειες. Με την πανδημία πολλές από τις προσωπικές μας συναντήσεις έχουν αντικατασταθεί με διαδικτυακή επικοινωνία. Αυτές οι αλλαγές στις παραδοσιακές συνήθειές μας αναμένεται να συνεχιστούν για αρκετό διάστημα, αλλά δεν γνωρίζουμε τι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις θα έχουν. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να είναι πολύ επιφυλακτικοί για αρκετό καιρό και προσεκτικοί σε αγκαλιές, φιλιά και σωματικό άγγιγμα.

Η φυσική και κοινωνική απόσταση θα παραμείνουν σαν στοιχεία της καθημερινότητας για καιρό. Μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη υποστηρίζουν ότι ειδικά το σωματικό άγγιγμα είναι κεντρικό στη δημιουργία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και έχει μοναδικά, ευεργετικά αποτελέσματα. Η συνεχιζόμενη έλλειψή του θα αποτελεί σοβαρό πρόβλημα.

Είναι μετρήσιμο το αποτύπωμα της πανδημίας στην ψυχολογία των ανθρώπων; Τι προκύπτει από τα υπάρχοντα δεδομένα;

Η ταχεία παγκόσμια εξάπλωση του Covid έχει ευρύτερες επιπτώσεις στην ψυχολογία του πληθυσμού. Η αυτοαπομόνωση, η αδυναμία εργασίας, οι οικονομικές δυσχέρειες, τα ενδοοικογενειακά προβλήματα μπορούν να επιδεινώσουν αυτό το πρόβλημα.

Εκτιμάτε ότι αυτό θα μεταφραστεί σε αύξηση της ψυχιατρικής νοσηρότητας στο μέλλον;

Είναι πιθανό ότι θα υπάρξουν προβλήματα ψυχικής υγείας όταν μετριαστεί ή ξεπεραστεί η απειλή του Covid, που θα περιλαμβάνουν μετατραυματικό στρες, διαταραχή της προσαρμογής, άγχος, φόβο, κατάθλιψη και ακόμη αύξηση των αυτοκτονιών. Εχουν διατυπωθεί ανησυχίες ότι άτομα με προϋπάρχουσα ή πρόσφατη διάγνωση διαταραχής ψυχικής υγείας διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο από επιπτώσεις του Covid και αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη πιθανότητα δυσμενών επιπλοκών της νόσου.

Αυτά τα στοιχεία υπογραμμίζουν την ανάγκη εντοπισμού και αντιμετώπισης των προβλημάτων των ευπαθών στoν Covid ομάδων και προγραμματισμού για την αποφυγή καθυστερήσεων στην παροχή ιατρικής περίθαλψης. Προσοχή πρέπει να δοθεί επίσης στην ψυχική υγεία του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, το οποίο έρχεται σε καθημερινή και εντατική επαφή με βαριά αρρώστους και ανθρώπους που χάνουν τη ζωή τους, συχνά δε και επίπονη τηλεφωνική επαφή για ενημέρωση με τις οικογένειές τους.

Υπάρχουν παρεμβάσεις που θα πρέπει να υλοποιηθούν  ενδεχομένως και σήμερα, ώστε να λειτουργήσουν προληπτικά ή ανακουφιστικά;

Ο Covid παρουσιάζει παγκόσμια πρόκληση για τη δημόσια ψυχική υγεία. Προκειμένου να αποφευχθούν οι δυσμενείς επιπτώσεις του Covid στην ψυχική υγεία του πληθυσμού, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για αποτελεσματική εφαρμογή σε κλίμακα δημοσίων πρακτικών και καινοτόμων παρεμβάσεων ψυχικής υγείας, με την υποστήριξη του πληθυσμού. Οι παρεμβάσεις θα αποσκοπούν στο να μετριάσουν τον αντίκτυπο της πανδημίας στην ψυχική υγεία, στη βελτίωση της πρόληψης, στην καλλιέργεια ψυχικής ευεξίας και στην προσπάθεια για μείωση της υποτροπής των ψυχικών διαταραχών.

Τέτοιες παρεμβάσεις πρέπει να στοχεύουν αναλογικά σε ευπαθείς ομάδες με υψηλότερο κίνδυνο ψυχικής διαταραχής στον γενικό πληθυσμό. Θα ήταν χρήσιμο να συμπεριλαμβάνονται και επαγγελματίες ψυχικής υγείας σε επίπεδο εθνικής πολιτικής και λήψης αποφάσεων δημόσιας υγείας. Οι ειδικοί ψυχικής υγείας μπορούν να έχουν μια σημαντική συμβολή στη διαχείριση των δυσμενών ψυχολογικών επιπτώσεων. Σε μια προσπάθεια βελτίωσης της προσωπικής ευεξίας εφαρμόζονται διάφορα προγράμματα αυτοβοήθειας. Ανάμεσα σε αυτά είναι ένα απλό σύνολο πρακτικών ενεργειών που μπορούν να εφαρμόζονται καθημερινά σε συνθήκες αυτοαπομόνωσης. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η απόκτηση νέων γνώσεων, μπορεί να δώσει μια αίσθηση επίτευξης και ανταμοιβής.

Η σωματική άσκηση και δραστηριότητα έχει αναφερθεί ως «θαυματουργή θεραπεία», με εντυπωσιακά οφέλη για τη σωματική και ψυχική υγεία. Η τακτική ρουτίνα είναι σημαντική για τη σωματική και ψυχική ευεξία και μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση της διαταραχής που προκαλείται από την απώλεια των συνηθισμένων καθημερινών δραστηριοτήτων.