Καθαρά Δευτέρα: Ο αγάς, το λαϊκό δικαστήριο των ανήθικων πράξεων και οι φουστανελάτοι

Την Καθαρά Δευτέρα ολοκληρώνεται το τριώδιο και ξεκινά η Μεγάλη Σαρακοστή. Η ημέρα έλαβε αυτή την ονομασία, γιατί οι πιστοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά.

Μπορεί η Καθαρά Δευτέρα να αποτελεί ημέρα νηστείας, είναι όμως συγχρόνως και ημέρα αργίας. Αργίας, μάλιστα, αγαπημένης για μικρούς και μεγάλους, γεγονός που  καταδεικνύεται από τα ποικίλα έθιμα και τις μοναδικές παραδόσεις από άκρη σε άκρη σε όλη την Ελλάδα.

Το έθιμο του Αγά στα Μεστά, αλλά και σε άλλα χωριά της Χίου

Σε πολλά χωριά της Χίου, όπως στα Μεστά, το Πυργί, το  Λιθί, στους Ολύμπιου, στη Λαγκάδα, τηρείται κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα το παραδοσιακό έθιμο του Αγά. Ένα έθιμο πουξεκίνησε από τον καιρό της Τουρκοκρατίας και σατιρίζει τις τότε δίκες των Τούρκων. Ο αγάς , ο αυστηρός Τούρκος δικαστής, ορίζεται από τους κατοίκους. Η προετοιμασία για το έθιμο ξεκινάει από το πρωί και στη συνέχεια εισέρχεται στην κεντρική πλατεία πάνω σε ένα γαϊδουράκι ο αγάς και ο εισαγγελέας ρίχνοντας κομφετί. Με βάση τις ποινές ο καθένας «υποχρεούται» να δώσει χρήματα, που προορίζονται για τον πολιτιστικό σύλλογο, ενώ καμιά φορά συμπεριλαμβάνεται και ο «ακάβαλος», χτυπήματα με ένα πλαστικό ρόπαλο!|

Το «Λαϊκό Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων» στην Κάρπαθο

Την Καθαρά Δευτέρα στήνεται στην Κάρπαθο το «Λαϊκό Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων», το οποίο αποτελεί μια ευκαιρία, κάθαρσης και απονομής της δικαιοσύνης στο ξεκίνημα της Σαρακοστής.
Κατηγορούμενοι είναι όσοι «ασχημονούν» ή προκαλούν με τις χειρονομίες τους, κάποιους άλλους. Οι «κατηγορούμενοι» οδηγούνται από τους «Τζαφιέδες», ένα είδος τοπικών χωροφυλάκων, που έχουν επιφορτιστεί με τη σύλληψη των «δραστών», ενώπιον της δικαιοσύνης. Οι γέροντες του νησιού, αναλαμβάνουν να δικάσουν τους «ασεβείς» και κάπως έτσι ξεκινούν αυτοσχέδιοι αστεϊσμοί και πειράγματα, σαν προπομπός της γιορτής που θα ακολουθήσει.

Οι «φουστανελάτοι» στη Νάξο

Στη Νάξο αναβιώνουν στοιχεία της διονυσιακής λατρείας, όπως οι «Κουδουνάτοι» και οι «Φουστανελάτοι». Την Καθαρά Δευτέρα, ξεχύνονται στους δρόμους οι «φουστανελάτοι», φορώντας φουστανέλες και σχηματίζοντας ομάδες, τα μπαϊράκια, με αρχηγό τον μπαϊραχτάρη, αυτόν δηλαδή που κρατάει το μπαϊράκι της ομάδας, ένα χοντρό καλάμι με χρωματιστό μαντήλι στην άκρη. Οι ομάδες αυτές, τιμούν με την επίσκεψη τους τις γυναίκες των διπλανών χωριών, χορεύοντας μαζί τους στην κεντρική πλατεία με τη συνοδεία βιολιών και λαούτων. Με τη σειρά τους οι γυναίκες κάθε χωριού, τους περιποιούνται με φαγητά γλυκά και κρασί.

Το «Μπουρανί» στον Τύρναβο

Στον Τύρναβο της Λάρισας, οι ντόπιοι τιμούν το θεό της βλάστησης και της γονιμότητας πίνοντας, τραγουδώντας, χορεύοντας και τρώγοντας το κατάλληλο έδεσμα, το μπουρανί. Το «μπουρανί» είναι τούρκικη λέξη και σημαίνει λαχανόρυζο ή σπανακόρυζο και σήμερα αποτελεί έδεσμα σε μορφή σούπας, από σπανάκι, τσουκνίδα, και ξύδι, που… σηματοδοτεί την έναρξη του χορού, των τραγουδιών και των πειραγμάτων.

Ο «Βλάχικος γάμος» στη Θήβα

Στη περιοχή της Θήβας, την Καθαρά Δευτέρα, γίνεται η αναπαράσταση του «Βλάχικου γάμου». Είναι μια πολύχρωμη γαμήλια πομπή με παραδοσιακά όργανα, που αποτελεί παρωδία ενός ποιμενικού γάμου, με μια μεταμφιεσμένη ψευτονύφη. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στο 1830, τότε που οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν την άγονη γη τους και αναζήτησαν γονιμότερο έδαφος κάπου νοτιότερα.

Η… εκτέλεση της γριάς Συκούς στη Μεσσήνη

Στη θέση Κρεμάλα στη Μεσσήνη, γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης της γριάς Συκούς, μιας γερόντισσας που κρεμάστηκε στην τοποθεσία αυτή με εντολή του Ιμπραήμ Πασά. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, πραγματοποιείται παρέλαση με άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.

Αλευρομουτζουρώματα στο Γαλαξίδι

Το Γαλαξίδι, το απόγευμα της Kαθαράς Δευτέρας, μοιάζει με… λευκή εμπόλεμη ζώνη. Ομάδες ντόπιων «μάχονται» μεταξύ τους στοχεύοντας, ο ένας τον άλλον, με αλεύρι και χρωματιστή σκόνη. Η συνήθεια έμεινε στην ιστορία ως «αλευροπόλεμος» ή «αλευρομουτζουρώματα» και γιορτάζεται από την «εποχή των καραβιών», γύρω στο 1840.

Αναμφίβολα ο κατάλογος με τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας ανά την Ελλάδα είναι μακρύς… Από το έθιμο της καμήλας στην Ξάνθη και τον «καλόγερο» στο Καλαμπάκι Δράμας έως  η Κηδεία της Μάσκας στη Ζάκυνθο… η φαντασία δε λείπει από τους παραδοσιακούς εορτασμους της πατρίδας μας, που όμως όλοι έχουν και κάποια ιστορική αναφορά.