«Χαμογελαστή κατάθλιψη»: Τι κρύβεται πίσω από ένα χαμόγελο

Η κατάθλιψη είναι ίσως η σοβαρότερη συναισθηματική διαταραχή του αιώνα που διανύουμε. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει ότι πλήττει περισσότερα από 300 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο το κόσμο. Στην Αμερική σήμερα υπάρχουν 16 εκατομμύρια διαγνωσμένα περιστατικά κάποιου τύπου κατάθλιψης. Ιστορικά, οι πρώτες αναφορές απαντώνται στην αρχαία Ελλάδα, με αναφορές του Ιπποκράτη στην ανισορροπία του «θυμικού υγρού» ως αίτιο των καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Δύο χιλιετίες αργότερα γνωρίζουμε πλέον ότι υπάρχουν πολλοί προδιαθεσικοί και αιτιολογικοί παράγοντες που εμπλέκονται στην κατάθλιψη. Αλλοτε τα αίτια είναι βιολογικής προέλευσης, άλλοτε ψυχογενή και πολλές φορές ένας συνδυασμός ψυχοπιεστικών γεγονότων και καταστάσεων και βιολογικής προδιάθεσης. Ψυχοτρόπες ουσίες μπορεί επίσης να προκαλέσουν καταθλιπτικά επεισόδια ή και να εντατικοποιήσουν τα ήδη υπάρχοντα. Ολα τα παραπάνω μάς βοηθούν στην αξιολόγηση, στη διάγνωση και στη θεραπεία της κατάθλιψης.

Αλλο η θλίψη και άλλο η κατάθλιψη

Η θλίψη, από την άλλη, είναι ένα φυσιολογικό και απαραίτητο συναίσθημα αντίδρασης στην απώλεια, στην αποτυχία, στον πόνο και στην αρρώστια. Είναι το μεταβατικό στάδιο ακινητοποίησης που ακολουθεί το σοκ της συνειδητοποίησης και μας δίνει το χρονικό παράθυρο να δουλέψουμε προς την αποδοχή και την ανάληψη προσωπικής ευθύνης μας για νέα δράση, διαχείριση και επίλυση του προβλήματος ή της απώλειας. Η κατάθλιψη συνήθως εμπεριέχει τη θλίψη, αλλά και τη μελαγχολία, που διαρκούν για σημαντικά μεγάλα χρονικά διαστήματα συνεχόμενα και αδιάλειπτα π.χ. πάνω από 15 ημέρες (με ή χωρίς συγκεκριμένα αίτια). Οταν λοιπόν μιλάμε για κλινική κατάθλιψη χρειάζεται να πληρούνται συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ενδεικτικά κάποια από αυτά είναι:

* Εντονη και συνεχόμενη θλίψη (με ή χωρίς αιτιολογία).
* «Πεσμένη», καταθλιπτική διάθεση.
* Εντονος και διάχυτος θυμός προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους που συνήθως δεν εξωτερικεύεται απευθείας.
* Διαταραχές στη λίμπιντο.
* Απώλεια ενδιαφερόντων που μέχρι τώρα ήταν σημαντικά.
* Γενικευμένη ή και μεμονωμένη απώλεια ευχαρίστησης.
* Το άτομο αισθάνεται απελπισμένο και αβοήθητο.
* Το άτομο αισθάνεται ανίκανο, άχρηστο.
* Ενοχές.
* Αρνητική διάθεση και στάση προς τον εαυτό του, τους άλλους και την πραγματικότητα.
* Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης.
* Κακή μνήμη.
* Αυτοκτονικός ιδεασμός και σκέψεις θανάτου.
* Σωματική και ψυχική κούραση, έλλειψη ενεργητικότητας.
* Διαταραχές ύπνου.
* Αξιοσημείωτες και ανησυχητικές αλλαγές στην όρεξη (απώλεια ή αύξηση βάρους).
* Σωματικοί πόνοι ή μυοσκελετικά συμπτώματα που δεν οφείλονται σε παθολογικά αίτια. Γενικευμένη σωματική δυσφορία τόσο στη λειτουργικότητα όσο και στην ιδιοσυγκρασιακή αυτοεικόνα σωματικής εμφάνισης.

Οι πολλές μορφές της κατάθλιψης

Υπάρχουν πολλές μορφές και τύποι κατάθλιψης και κάθε άτομο μπορεί να βιώσει διαφορετικά κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα ή και εναλλασσόμενους συνδυασμούς τους με διαφορετική ένταση και διάρκεια.

Ενδεικτικά αναφέρουμε:

Τη μείζονα κατάθλιψη ή μείζων καταθλιπτική διαταραχή (ένα τουλάχιστον επεισόδιο με τουλάχιστον 5 από τα παραπάνω συμπτώματα και κυρίαρχο εκείνο του καταθλιπτικού συναισθήματος και της έλλειψης διάθεσης για 15 μέρες συνεχόμενα).
Τη δυσθυμική διαταραχή ή χρόνια κατάθλιψη (διαρκεί περίπου 1-2 χρόνια πριν από τη διάγνωση και χωρίς την παρουσία συμπτωμάτων για περίοδο όχι μεγαλύτερη των δύο μηνών συνεχόμενα).
Την περιγεννητική και την επιλόχεια κατάθλιψη (κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό συναισθήματα αναξιοσύνης, θυμός, έλλειψη ενδιαφέροντος για το βρέφος).
Την εποχική κατάθλιψη (εποχικό πρότυπο, συνήθως κατά τους χειμερινούς μήνες – κοινωνική απόσυρση, αυξημένη ανάγκη ύπνου, αύξηση βάρους, καθημερινά συναισθήματα θλίψης, απελπισίας κ.τ.λ.).
Την αντιδραστική κατάθλιψη (συνήθως ως αντίδραση σε κάποιο οδυνηρό γεγονός/απώλεια).
Την άτυπη κατάθλιψη ή κατάθλιψη με άτυπα χαρακτηριστικά. Η εν λόγω κατάθλιψη αναφέρεται στην κατάθλιψη που προσωρινά υποχωρεί ως αντίδραση σε θετικά συμβάντα.

Η «τυπική» λοιπόν εικόνα ενός καταθλιπτικού ατόμου, αυτή που συνήθως βλέπουμε στις ταινίες ή ακούμε περιγραφές ή έχουμε βιώσει κάποια στιγμή και οι ίδιοι, είναι εκείνου που παραιτείται, που δεν βγαίνει από το σπίτι, που συνέχεια κλαίει, που δεν το ενδιαφέρει τίποτα και κανείς, που δεν κάνει μπάνιο, που δεν πηγαίνει στη δουλειά του κ.τ.λ. Τι συμβαίνει όμως με μια άλλη μορφή που δεν είναι, ακόμη τουλάχιστον, κλινική διάγνωση αλλά τείνει να εμφανίζεται πολύ συχνά πλέον; Μιλάμε για τη «χαμογελαστή» κατάθλιψη και τους «υψηλά λειτουργικούς» καταθλιπτικούς.

Τι είναι η χαμογελαστή κατάθλιψη

Η «χαμογελαστή» κατάθλιψη είναι ένας μη κλινικός όρος και αφορά τους μη διαγνωσμένους καταθλιπτικούς ανθρώπους που πασχίζουν με νύχια και με δόντια να «κρύψουν» τα συναισθήματα θλίψης, δυσφορίας, απελπισίας, ανηδονίας κ.τ.λ. που βιώνουν. Χαμογελούν λοιπόν και προσποιούνται ότι όλα είναι καλά. Μεταθέτουν τα συμπτώματά τους και τα «καλύπτουν» από τους γύρω τους προφασιζόμενοι ότι π.χ. δεν έχουν διάθεση γιατί είναι κουρασμένοι ή γιατί είναι πιεσμένοι από τη δουλειά τους κ.τ.λ. Πίσω από το «χαμόγελο» κρύβεται συνήθως:
Ενοχή (Μα καλά, γιατί δεν είσαι ευχαριστημένος/η από τη ζωή σου; Τα έχεις όλα!)
Ντροπή (Ελα, εσύ είσαι δυνατός, θα τα καταφέρεις, δεν έχεις ανάγκη εσύ.)
Φόβος (Κι αν δεν το αντέξουν οι άλλοι; Αν στενοχωρηθούν; Δεν θέλω να επιβαρύνω τους γύρω μου με τα δικά μου προβλήματα, έχουν τα δικά τους ή κι αν δεν νοιάζονται για μένα;)
«Χαμογελούν» λοιπόν γιατί δεν θέλουν να δείξουν αδυναμία, δεν θέλουν οι άλλοι να τους λυπούνται, δεν θέλουν πέρα και πάνω από όλα να αλλάξει η αυτο-εικόνα του «δυνατού» και να μετατραπεί σε αυτή του «αδύναμου» ή εκείνου που χρήζει βοήθειας, πρώτα ως προς τον εαυτό του/της και μετά προς τους άλλους.

Τα σημάδια της «χαμογελαστής» κατάθλιψης

Ποια είναι όμως τα σημάδια της «χαμογελαστής» κατάθλιψης και των «υψηλά λειτουργικών» καταθλιπτικών;
1. Συνεχώς όχι μόνο προσποιούνται ότι είναι καλά, αλλά αισθάνονται ότι πρέπει να προσποιούνται ότι όλα είναι καλά και δεν συμβαίνει τίποτα. Παίζουν τον ρόλο που θεωρούν ότι πρέπει να παίξουν ή και ακόμη που επιθυμούν να πιστέψουν και οι ίδιοι ότι είναι αληθινός και ότι οι άλλοι περιμένουν από αυτούς.
2. Κάποια στιγμή αισθάνονται ότι θα πρέπει να «αποδείξουν» ότι χρειάζονται βοήθεια και να αιτιολογήσουν με επιχειρήματα τους λόγους που δεν αισθάνονται καλά. Θεωρούν ότι δεν έχουν ή δεν θα έπρεπε να έχουν λόγους να βιώνουν κατάθλιψη. Δεν τους είναι αρκετό και αποδεκτό ότι απλά δεν νιώθουν καλά.
3. Οι «καλές», «εύκολες» μέρες είναι σχεδόν «φυσιολογικές», οπότε κανείς δεν (θα) το προσέξει και οι ίδιοι πιστεύουν απλά ότι πέρασε. Αισθάνονται προσωρινή ανακούφιση και «παράλογη» αποσπασματική σκέψη ότι όσο προσποιούνται τόσο καλύτερα θα αισθάνονται και στο τέλος μαγικά η θλίψη θα εξαφανιστεί. Ειδικότερα αν συνοδεύονται από κάποια επαγγελματική ή άλλη επιτυχία και αυξημένη λειτουργικότητα, τότε τα πράγματα είναι ακόμη πιο «επικίνδυνα». Το άτομο αρχίζει να πιστεύει ότι εκεί είναι η λύση, είτε πρόκειται για δουλειά είτε πρόκειται για σχέση. Βάζει όλες τις ήδη πενιχρές του δυνάμεις εκεί (με αποτέλεσμα να παραμελεί – μιας και δεν έχει άλλη ενέργεια/διάθεση – οτιδήποτε άλλο που σιγά-σιγά καταρρέει) και έρχεται η στιγμή της απόλυτης κατάρρευσης είτε από τη μία πλευρά που δεν λειτούργησε «θεραπευτικά» και απέτυχε, είτε από την υπόλοιπη λειτουργία που παραμελήθηκε. Στο σημείο αυτό το άτομο νιώθει μετέωρο, ανήμπορο και καταφεύγει σε ακραίες ή και καταστροφικές/αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
4. Οι «κακές», «δύσκολες» μέρες είναι όμως αφόρητες. Εστω και η ελάχιστη προσπάθεια, έστω και η πιο ασήμαντη απαίτηση φαντάζουν βουνό. Καμία διάθεση, καμία ενέργεια δεν φτάνουν για τη διεκπεραίωση ακόμη και των απλών καθημερινών δραστηριοτήτων. «Πρέπει όμως να υποκριθώ και να μιλήσω στους συναδέλφους για να μην καταλάβουν τι μου συμβαίνει», «Πρέπει να μαγειρέψω, παρ’ όλο που και αυτό φαντάζει σαν ο μεγαλύτερος άθλος. Δεν πρέπει κανείς στο σπίτι να καταλάβει τι περνάω», «Αύριο θα είμαι καλύτερα και κανείς δεν θα υποψιαστεί τι αισθάνομαι», «Ντρέπομαι για την “κατάστασή μου”… όλοι τα καταφέρνουν καλύτερα… εγώ γιατί δεν μπορώ; Πρέπει να προσπαθήσω περισσότερο».
5. Τόσο στις «καλές» όσο και στις «κακές» μέρες είναι απίστευτα δύσκολη η συγκέντρωση, καθώς και η διατήρηση της καλής διάθεσης. Απαιτούνται υπερβολική προσπάθεια και συνεχόμενη εγρήγορση για να μη χαθούν τόσο η πραγματική συγκέντρωση όσο και η προσποίηση. «Κανείς δεν πρέπει να καταλάβει πόσο δύσκολο μου είναι να συγκεντρωθώ. Δεν πρέπει να καταλάβουν ότι μου παίρνει τόσο πολύ χρόνο για να εκτελέσω αυτό, εκείνο κ.τ.λ.». «Φοβάμαι ότι αν καταλάβουν τι μου συμβαίνει θα χάσω τη δουλειά μου». «Φοβάμαι μήπως με εγκαταλείψει ο/η σύντροφός μου». «Κανείς δεν πρέπει να δει την κακή μου διάθεση, γιατί θα αρχίσουν οι ερωτήσεις: Τι έχεις; Γιατί δεν είσαι καλά;».

Απαραίτητες η αποδοχή και η αναζήτηση βοήθειας

Το να αποδεχτεί και να παραδεχτεί την κατάστασή του και να ζητήσει κάποιος υψηλά λειτουργικός και χαμογελαστός καταθλιπτικός βοήθεια και υποστήριξη ίσως είναι το πιο δύσκολο πράγμα που έχει κάνει μέχρι τώρα. Μπορεί να πάρει πολύ χρόνο, ακόμη και χρόνια, πιστεύοντας ότι θα τα καταφέρει μόνος του και θα το ξεπεράσει. Μπορεί ακόμη και σε κάποιες στιγμές αδυναμίας του που επέτρεψε στον εαυτό του να δείξει τον πόνο και τη δυσφορία του κάποιοι να του είπαν ότι μπορεί και μόνος του να το ξεπεράσει και δεν χρειάζεται βοήθεια, εξάλλου μια χαρά τα «καταφέρνει» και είναι δυνατός. Οι δυνατοί όμως δεν «λυγίζουν», οι «αδύναμοι» που «λυγίζουν» μπροστά στις δυσκολίες είναι εκείνοι που θα αποδεχτούν τη δυσκολία και την «αδυναμία» και θα ζητήσουν βοήθεια και υποστήριξη και θα το ξεπεράσουν γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα. Η αποδοχή από μόνη της είναι ανακουφιστική και είναι το πρώτο βήμα προς την αναζήτηση βοήθειας και υποστήριξης, άρα και καλυτέρευσης.

Ευτυχώς στις μέρες μας πλέον υπάρχουν πολλοί τρόποι αντιμετώπισης της κατάθλιψης σε όποια μορφή κι αν προκύπτει. Ψυχιατρικές, φαρμακευτικές αγωγές, ψυχολογικές/ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, βιολογικές θεραπείες, καθώς και συνδυασμοί των παραπάνω. Η μάχη της κατάθλιψης μπορεί να κερδηθεί, αρκεί να την αναγνωρίσουμε, να την αποδεχτούμε και να αναζητήσουμε την απαραίτητη και κατάλληλη βοήθεια. Δεν είναι στίγμα, δεν είναι ντροπή, κανείς δεν χρειάζεται να υποφέρει. Μιλήστε! Είναι ανθρώπινη ανάγκη για μια καλύτερη και ποιοτικότερη ζωή που οφείλουμε να διεκδικήσουμε όλοι. Μας αξίζει άνευ όρων.

ΜΟΤΟ

Η μάχη της κατάθλιψης μπορεί να κερδηθεί. Δεν είναι στίγμα, δεν είναι ντροπή, κανείς δεν χρειάζεται να υποφέρει. Γι’ αυτό ζητούμε βοήθεια

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κ. Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια.