COVID-19 και Βιώσιμη Ανάπτυξη

Κάνει ο COVID-19 καλό στο φυσικό περιβάλλον; Aν –όπως κάνουμε συνήθως οι άνθρωποι για κάποιο λόγο– διαχωρίσουμε την ανθρώπινη φύση από το φυσικό περιβάλλον, η απάντηση φαίνεται να είναι θετική. Ο COVID-19 δυστυχώς σκοτώνει ανθρώπους, αλλά φαίνεται να έχει, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, θετικά αποτελέσματα στο περιβάλλον όπως καταδεικνύεται σε πρόσφατες μετρήσεις και μελέτες ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ΕΥΔ – Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS) πρόσφατα έδωσε στη δημοσιότητα φωτογραφίες της ατμόσφαιρας στην Ιταλία, συγκρίνοντας τον Γενάρη (2020) με τον Μάρτιο (2020) (πριν και μετά την καραντίνα). Οι επιστήμονες συμπεραίνουν ότι το διοξείδιο του αζώτου στην ατμόσφαιρα –ιδιαίτερα της Β. Ιταλίας, που έχει μεγάλο μερίδιο στην ιταλική οικονομία και παραγωγή, έχει μειωθεί σημαντικά λόγω της ελάττωσης της κυκλοφορίας και της βιομηχανικής δραστηριότητας.

Μεθοδολογικά, ο COVID-19, μέσα στα όλα κακά που φέρνει, φέρνει και ένα καλό (βασικά φέρνει και άλλα καλά όπως πιθανά τον επαναπροσδιορισμό στις προτεραιότητές μας): αποτελεί ένα «εξωγενές σοκ» (ένας όρος που συχνά χρησιμοποιούν οι οικονομέτρες) που επιτρέπει με τρόπο ισχυρό και καθαρό να εξετασθεί εμπειρικά η υπόθεση ότι υπάρχει σχέση αιτίας-αιτιατού μεταξύ της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κλιματικής αλλαγής, υπόθεση που ακόμα κάποιοι αρνούνται (από την άλλη, αυτοί δεν ακολουθούν τα επιστημονικά δεδομένα έτσι και αλλιώς).

Μολονότι χρειάζεται πολλή περισσότερη επιστημονική εργασία με αυτά και άλλα παρόμοια δεδομένα, από την Kίνα για παράδειγμα (υπάρχει αρκετά αξιόπιστη μεθοδολογικά μελέτη που δείχνει μείωση κατά 20-30% της εξαιρετικά επικίνδυνης για την ανθρώπινη υγεία ύλης PM2.5 αλλά και του διοξειδίου του αζώτου), φαίνεται ότι η σχέση αυτή υφίσταται και αυτό καταδεικνύεται (ή θα καταδειχθεί) μεθοδολογικά με τρόπο που δεν χωρά αμφισβήτηση ακόμα και από τους πλέον δύσπιστους. 

Οι φωτογραφίες και μελέτες που μοίρασε η ΕΥΔ, καθώς και οι συμβολικά σημαντικές αναφορές ότι τα ψάρια, και γενικά η άγρια ζωή, επιστρέφουν στη λιμνοθάλασσα της Βενετίας, είναι ισχυρά παραδείγματα για τη δύσπιστη ανθρώπινη νόηση, ιδιαίτερα σε μια χρονική στιγμή όπου οι περισσότεροι από εμάς αντιλαμβανόμαστε εκ νέου τη «μικρότητά» μας και το πόσο εύθραυστοι είμαστε (δυστυχώς αυτές οι σκέψεις θα κρατήσουν για λίγο). Επομένως, θα πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης σε αυτά τα καλά νέα τα οποία, παραδόξως, μας φέρνει ο COVID-19. Αυτό θα βοηθήσει στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής σε μια στιγμή όπου οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης (σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών) βρίσκονται εκτός πορείας.

Υπάρχουν και κακά νέα όμως. Η κλιματική αλλαγή δεν απολαμβάνει πλέον τη σημαντική δυναμική και δημοσιότητα που είχε στην παγκόσμια κοινότητα. Αυτό θα ενταθεί τους επόμενους μήνες. Επιβεβαιώνοντας ευρήματα από μελέτες που τρέχω με εξαιρετικούς συναδέλφους τα τελευταία χρόνια στην περιοχή της οργανωσιακής ψυχολογίας και της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, οι άνθρωποι προτεραιοποιούμε την ατομική ευθύνη σε βάρος της κοινωνικής και περιβαλλοντολογικής ευθύνης. Δυστυχώς δεν αντιλαμβανόμαστε ότι η έλλειψη κοινωνικής και περιβαλλοντολογικής ευθύνης στον εαυτό μας γυρνά πάλι με κακό τρόπο.

Πράγματι, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα πλάνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά στο Green Deal πιθανόν να μπούν και αυτά σε καραντίνα δεδομένου ότι δεν συνιστούν πλέον προτεραιότητες. Προτεραιότητα είναι η διαχείριση της ύφεσης που έρχεται: «εδώ κόσμος πεθαίνει και χάνει τις δουλειές του, με την κλιματική αλλαγή θα ασχολούμαστε» πολλοί θα πουν. 

Σύμφωνοι. Αλλά η λογική αυτή είναι κοντόφθαλμη: η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει σε περισσότερους θανάτους, ανεργία και κοινωνικές εντάσεις (π.χ., κλιματικοί πρόσφυγες) και αυτό θα γίνει σε διάρκεια στο χώρο και στο χρόνο (αν δεν έχει αρχίσει να γίνεται ήδη). Δυστυχώς, oι συμπυκνωμένες στον χρόνο και χώρο καταστροφές, όπως ο COVID-19, αλλά και τα αποτελέσματα μιας οικονομικής ύφεσης στον άνθρωπο, έλκουν πολύ περισσότερο την ανθρώπινη προσοχή από καταστροφές που εκτείνονται στο χρόνο και χώρο (π.χ., επιδημία είναι και οι 120.000 θάνατοι ετησίως στις ΗΠΑ που αποδίδονται σε στρεσογόνες πρακτικές στον χώρο εργασίας – workplace stressors).

Συμπερασματικά, οι αποφάσεις για τα πάρα πολλά χρήματα που (καλώς) θα δοθούν για ενίσχυση της οικονομίας τους αμέσως επόμενους μήνες θα πρέπει να «δεθούν», όπου είναι δυνατό, και με ζητήματα κλιματικής αλλαγής και βιώσιμης ανάπτυξης. Μην κοροϊδευόμαστε όμως. Τέτοιοι συμβιβασμοί, δυστυχώς, δεν είναι εύκολο να γίνουν.

Κάποιοι θα βρουν στην πανδημία και την οικονομική ύφεση το πρόσχημα για να μην προχωρήσουν σε υλοποίηση επενδύσεων βιώσιμης ανάπτυξης. Θα χρειαστεί, επομένως, προσπάθεια να παραμείνουν ψηλά στην ατζέντα οι επενδύσεις σε σχέδια αναφορικά στην κλιματική αλλαγή και πρωτίστως καινοτομία και επιστήμη (αναρωτηθείτε πόσο σε αυτή την πανδημία βρίσκουμε θαλπωρή και ελπίδα στην αγκαλιά της επιστήμης) συνεπικουρούμενη από συνεργασία για να «κρατήσουμε και τα δύο καρπούζια στην ίδια μασχάλη». Οι άνθρωποι, αν πραγματικά το επιθυμούμε, σε αυτά τα χαρίσματα έχουμε πλεόνασμα.

Εξάλλου, πέραν την τύχης, αυτά είναι και που έκαναν τον homo sapiens («σοφό άνθρωπο») να επικρατήσει. Το πόσο «σοφός» είναι τελικά (με τη σωστή και ευρύτερη έννοια το όρου), μένει να αποδειχθεί.

Υ.Γ. Παρεμπιπτόντως, η οικονομική ύφεση που θα ακολουθήσει τον COVID-19 θα μας καταδείξει τελικά ποιες από τις εταιρείες που προσφάτως ανακοίνωσαν το επίσημο «πέρασμά» τους από το δόγμα του καπιταλισμού μετόχων (shareholder capitalism) –το όποιο επισήμως ενστερνίζονταν από το 1997– στο μοντέλο του καπιταλισμού συμμετόχων (stakeholder capitalism), το εννοούσαν/εννοούν πραγματικά και θα αποκαλύψει εκείνες που το έκαναν/κάνουν για λόγους δημοσιότητας.

*Ο Παύλος Αθ. Βλάχος (Ph.D) είναι Aναπληρωτής Καθηγητής Μάρκετινγκ στο Alba Graduate Business School, The American Coellege of Greece