Η ασθένεια των πλατάνων που απειλεί να αλλάξει ριζικά την εικόνα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας
Ταξιδεύοντας στην ελληνική επαρχία, μια από τις πιο εντυπωσιακές εικόνες που μπορεί να συναντήσεις είναι ένα πυκνό πλατανοδάσος. Τρεχούμενα νερά, δροσιά και ήχοι πουλιών συνοδεύουν την εικόνα που σίγουρα σου μένει αξέχαστη. Αυτές οι εικόνες, όμως, φαίνεται πως υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να αποτελούν παρελθόν σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας τα επόμενα χρόνια. Αιτία είναι το μεταχρωματικό έλκος ή η ασθένεια των πλατάνων όπως είναι γνωστή στους περισσότερους που έχουν ακούσει γι’ αυτήν. Μια ασθένεια που τα τελευταία χρόνια τείνει να πάρει τη μορφή επιδημίας για τα πλατάνια σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου αποτελεί όχι απλώς μια ασθένεια που πλήττει τα πλατάνια αλλά μια καταστροφική και θανατηφόρα αρρώστια για τα πλατανοδάση παγκοσμίως. Το αποτέλεσμα είναι δέντρα ακόμη και αιωνόβια (και πολλών εκατοντάδων ετών) να ξεραίνονται και να μολύνουν σε πολλές περιπτώσεις τα κοντινά τους. Και μπορεί να μην αποτελεί μια πρόσφατα εμφανιζόμενη ασθένεια καθώς πρωτοεμφανίστηκε στην Αμερική το 1935 και ανιχνεύθηκε στην Ελλάδα το 2003, ωστόσο τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει επιδεινωθεί. Στην Ευρώπη θεωρείται ότι ο μύκητας που ευθύνεται για την μόλυνση (Ceratocystis fimbriata f. sp. Platani) ήρθε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τείνει να πάρει με γεωμετρική πρόοδο εκτεταμένες διαστάσεις.
Χιλιάδες νεκρά πλατάνια στην Ελλάδα
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την Ελλάδα αποτελεί η πολύ πρόσφατη απόφαση του Δήμου Ιωαννιτών να προχωρήσει στην κοπή 17 συνολικά πλατάνων μέσα στην πόλη (ακόμη και στον φημισμένο παραλίμνιο δρόμο) ώστε να μην κολλήσουν και άλλα δέντρα. Στον ίδιο νομό – όπου τα πλατάνια καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις- η κατάσταση έχει χαρακτηριστεί ως σοβαρή στην περιοχή του Αχέροντα, του Καλαμά και της Κόνιτσας. Ήδη από το 2011 έχουν πληγεί δέντρα στη Θεσσαλία ενώ δυστυχώς ακολούθησε και η Πελοπόννησος. Μάλιστα το 2016 και το 2017 αποτέλεσαν μια διετία κατά την οποία το μεταχρωματικό έλκος πλατάνων μόλυνε θεόρατα και αιωνόβια πλατάνια στη Στερεά Ελλάδα, ακόμη και στην Εύβοια.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη μετάδοση, τον εντοπισμό και τη διαδικασία που ακολουθείται όταν βρεθεί άρρωστο πλατάνι, μας έδωσε ο κ. Νικόλαος Χατζηρούμπης, Δασολόγος και Φυτοϋγειονομικός Ελεγκτής στο Δασαρχείο Κόνιτσας Ιωαννίνων.
«Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη και μεταδοτική ασθένεια που προκαλείται από τραυματομύκητα. Οι βασικοί παράγοντες της μετάδοσης είναι ανθρωπογενείς μέσω μη απολυμασμένων μηχανημάτων έργων, τσεκουριών και άλλων εργαλείων» αναφέρει. Τονίζει, δηλαδή, την ανάγκη να είναι πάντα καθαρά και απολυμασμένα τα εργαλεία κοπής και τα μηχανήματα έργων που κινούνται σε δασικές περιοχές και γενικά περιοχές με δέντρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επικινδυνότητας είναι ότι χρειάστηκε να κοπούν άρρωστα δέντρα ακόμη και μέσα στον Εθνικό Δρυμό Βίκου-Αώου.
– Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται όταν εντοπιστεί ένα πλατάνι που ενδεχομένως έχει μολυνθεί;
Παίρνουμε δείγμα από το δέντρο και το στέλνουμε για έλεγχο στο Ινστιτούτο Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων. Αν μας απαντήσουν ότι υπάρχει ο μύκητας θα πρέπει το δέντρο να νεκρωθεί, να κοπεί και να καεί. Ομοίως θα πρέπει να κοπούν και περιμετρικά τα δέντρα που βρίσκονται σε απόσταση δέκα μέτρων καθώς η ασθένεια μεταδίδεται ακόμη και από τις ρίζες.
Στην ερώτηση που του κάναμε αν η ασθένεια είναι τόσο απειλητική ώστε να μιλάμε για ενδεχόμενο μελλοντικό αφανισμό μεγάλων εκτάσεων εάν δεν ληφθούν μέτρα η απάντηση είναι θετική. «Πρόκειται για εξαιρετικά μεταδοτικό τραυματομύκητα ο οποίος μπορεί να καταστρέψει, αν δεν υπάρχει μέριμνα, πολύ μεγάλες εκτάσεις σε ολόκληρη την Ελλάδα» αναφέρει τονίζοντάς και πάλι την ανάγκη χρήσης καθαρών μηχανημάτων. Επιπλέον δεν υπάρχει, ακόμη, εμβόλιο για να προστατευθούν τα πλατάνια ενώ το αντίστοιχο για ασθένεια που είχε προσβάλει τις καστανιές έκανε 104 χρόνια να βρεθεί.
Και μπορεί όπως μας είπε, ένα μη έμπειρο μάτι να μην μπορεί αμέσως να καταλάβει ένα πλατάνι που είναι στην αρχή της μόλυνσης, αλλά οι έμπειροι επιστήμονες που ασχολούνται με αυτό το αντιλαμβάνονται ακόμη και από τη μυρωδιά του φλοιού του κορμού. Και καλούν όλους να συμβάλλουν στην προστασία των δασών μας που είναι η πηγή της ζωής μας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Ινστιτούτο Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων η επικίνδυνη και θανατηφόρα αυτή ασθένεια έχει νεκρώσει χιλιάδες δέντρα στη χώρα μας και αν δεν ληφθούν πιο σοβαρά μέτρα, η οικολογική καταστροφή τα επόμενα χρόνια αναμένεται τεράστια. Και εκεί που συναντούσες καταπράσινες εκτάσεις με τρεχούμενα νερά και πλατείες που ξαπόσταινες κάτω από τη σκιά των πλατάνων, το τοπίο μπορεί να γεμίσει νεκρούς κορμούς δέντρων. Και είναι ένα σενάριο για ότι το μακρινό μέλλον αλλά πολύ πιο κοντά απ’ ό,τι πιθανόν φανταζόμαστε.
Η δραματική πρόβλεψη, όπως επιβεβαιώνεται και από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας, σε περίπτωση που η κατάσταση δεν αντιμετωπιστεί με συντονισμένες κινήσεις και αποφάσεις, τα νεκρά πλατάνια στη χώρα μας σε λίγα χρόνια θα είναι εκατομμύρια. Και όχι μόνο σε μερικές περιοχές της Ελλάδας αλλά όπου υπάρχει πλατανοδάσος, χωριό με πλατάνια ή πάρκο. Σε Εθνικούς Δρυμούς, παραδοσιακούς οικισμούς και προστατευόμενες περιοχές. Και αυτό σημαίνει στην πράξη εικόνες των ελληνικών δασών που ούτε καν έχουμε φανταστεί…