Ιερά Μονή Τανάρνας: Το μοναστήρι της Ορθοδοξίας και του Αγώνα
Το μοναστήρι ήταν ένα από τα πλέον πλούσια στην Ελλάδα. Είχε πολλά μετόχια και γύρω από αυτό πολλές εκτάσεις, στις οποίες καλλιεργούνταν ελιές και αμπέλια. Είναι τέτοια η επιρροή του, που ακόμα και ο Αλή Πασάς ο Τεπελενλής έδωσε το 1810 «μπουγιουρδί» (άδεια) να χτιστεί ο Ιερός Μετοχιακός Ναός της Αγίας Τριάδος.
Από το εντυπωσιακό μοναστήρι που είναι κτισμένο μεταξύ Αγρινίου και Καρπενησίου στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών είναι συνυφασμένο με την ιστορία της περιοχής και τους επί αιώνες αγώνων των κατοίκων για ελευθερία αλλά και επιβίωση. Η ιστορία της φαίνεται πως ξεκινάει τις αρχές του 12ου αιώνα.. Κατά τον 14ο αιώνα η μονή καταστράφηκε. Ωστόσο, το 1555 δύο μοναχοί, ο Μεθόδιος και ο Δαυίδ έφτασαν εδώ και άρχισαν να το κτίζουν εκ νέου. Σε αυτό βοήθησε και η συνθήκη του Τσαμασιού, που είχε υπογραφεί λίγα χρόνια πριν (1546) και έδωσε μια σχετική ανεξαρτησία στο Αρματωλίκι των Αγράφων. Έναν χρόνο αργότερα, το 1556, η μονή είχε κτιστεί.
Από τότε το μοναστήρι διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο στην περιοχή. Σε αυτό το βοήθησε και η θέση του, δίπλα στο πέρασμα του γεφυριού της Τατάρνας, απ’ όπου υποχρεωτικά έπρεπε να περάσουν όσοι ήθελαν να πάνε για Βάλτο, Άγραφα ή και Θεσσαλία. Την ίδια περίοδο οι οπλαρχηγοί του Αρματωλικίου των Αγράφων και του Βάλτου είχαν το Μοναστήρι «πασά-κονάκι».Πολλά επαναστατικά κινήματα ξεκίνησαν από εκεί. Ο ηρωικός Μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος ο Φιλόσοφος, ο αποκαλούμενος από τους εχθρούς του Σκυλόσοφος, από το Μοναστήρι της Τατάρνας ξεκίνησε το 1601 την επανάστασή του. Γι’ αυτό το μοναστήρι καταστράφηκε από τους Τούρκους. Παρά τις καταστροφές, όμως, πάλι ξαναστηνόταν.
Όταν κηρύχτηκε η επανάσταση του 1821 οι μοναχοί, με επικεφαλής τον ηγούμενο Κυπριανό, πολέμησαν στο πλευρό του Ανδρούτσου στη μάχη του γεφυριού της Τατάρνας (η πρώτη της Επαναστάσεως). Πολέμησαν, επίσης, στο πλευρό του Καραϊσκάκη στη μάχη της Κορομηλιάς. Όλη η περιουσία του μοναστηριού, κινητή, ακίνητη, ποίμνια, χρήματα, διατέθηκε για τον αγώνα.
Από τους 50 μοναχούς που ζώστηκαν τα άρματα, μόνο δώδεκα έμειναν ζωντανοί και επέστρεψαν στη μονή, όπου άρχισαν και πάλι την ανοικοδόμηση, αφού για ακόμα μία φορά οι Τούρκοι το είχαν καταστρέψει.
Η πορεία της μονής
Το μοναστήρι ήταν ένα από τα πλέον πλούσια στην Ελλάδα. Είχε πολλά μετόχια και γύρω από αυτό πολλές εκτάσεις, στις οποίες καλλιεργούνταν ελιές και αμπέλια. Είναι τέτοια η επιρροή του, που ακόμα και ο Αλή Πασάς ο Τεπελενλής έδωσε το 1810 «μπουγιουρδί» (άδεια) να χτιστεί ο Ιερός Μετοχιακός Ναός της Αγίας Τριάδος. Σώζεται ακόμη η άδεια με την ιδιόχειρη υπογραφή του στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Και η Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου, η Βενετία, υπολόγιζε σοβαρά το μοναστήρι. Σε ένδειξη σεβασμού για τους αγώνες «της Nuestra Siniora di Tarne», χάρισε τέσσερα ασημένια άγια ποτήρια και ένα βαρύ ασημένιο θυμιατό.
Μετά την απελευθέρωση, και η Μονή Τατάρνας απειλήθηκε με διάλυση από τους Βαυαρούς του Οθωνα. Υπήρξαν αντιδράσεις και ο Όθωνας τελικά αποφάσισε να μη διαλυθεί το μοναστήρι και έδωσε σχετική άδεια για την αποκατάστασή του. Σήμερα είναι μια δυναμική μονή στην οποία ο επισκέπτης μπορεί να προσκυνήσει τα τεμάχια αγίων λειψάνων: των αγίων Τρύφωνος, Χαραλάμπους, Ταρασίον Κων/πόλεως, Ακακίου Καυσοκαλυβίτου, Γερασίμου του εκ Μεγάλου Χωρίου, Παντελεήμονος, Ιωάννου Θεολόγου, Ιωάννου του Ελεήμονος, Ιακώβου του Πέρσου, Ελευθερίου Παταπίου, Ιωάννου του Κουκουζέλους, Θεοδώρου Στρατηλάτου, Πολυκάρπου Σμύρνης, Αντίπα Περγάμου, Γεωργίου Τροπαιοφόρου, Ιουλίττης, Παρασκευής, Νικολάου Καρπενησιώτου, Μηνά, Πέτρου Αλεξανδρείας, Ανδρέου του Πρωτοκλήτου, Μοδέστου Ιεροσολύμων, Αναστασίας Φαρμακολυτρίας, Ιωάννου του εκ Κονίτσης και άλλων.