Είμαστε όλοι «ιδιοκτήτες» των θαλάσσιων λιβαδιών

Τα ονομάζουν «σούπερ οικοσυστήματα» των θαλασσών και όχι τυχαία. Τα θαλάσσια λιβάδια είναι ένα άγνωστο στους περισσότερους οχυρό απέναντι στην κλιματική αλλαγή, φιλοξενούν πολύτιμη βιοποικιλότητα, ενώ προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες σε μικρές παράκτιες κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Η πρώτη έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, στη σύνταξη της οποίας συμμετείχαν και τρεις Ελληνες επιστήμονες, έρχεται να αναδείξει τη σημασία των θαλάσσιων λιβαδιών σε ολόκληρο τον πλανήτη, τις πιέσεις που δέχονται από φυσικές και ανθρωπογενείς αιτίες και να προτρέψει τις χώρες να αναλάβουν δράση για τη χαρτογράφηση και την προστασία τους.

Η έκθεση «Η αξία των θαλάσσιων λιβαδιών για το περιβάλλον και τον άνθρωπο» (Out of the blue: The value of seagrasses to the environment and to people), που δημοσιοποιήθηκε πριν από λίγες ημέρες, φέρνει στο προσκήνιο ένα από τα λιγότερο γνωστά οικοσυστήματα του πλανήτη. Οπως αναφέρει, τα θαλάσσια λιβάδια είναι από τα πιο κοινά παράκτια οικοσυστήματα της Γης, καλύπτοντας τουλάχιστον 300.000 τ. χλμ. σε τουλάχιστον 159 χώρες. Eκτιμάται, όμως, ότι περίπου το 7% των θαλάσσιων λιβαδιών χάνεται κάθε χρόνο και τουλάχιστον 22 από τα 72 είδη λιβαδιών είναι διαρκώς μειούμενα. Από τα τέλη του 19ου αιώνα έως σήμερα, εκτιμάται ότι το 30% των θαλάσσιων λιβαδιών έχει χαθεί.

Στη συντακτική ομάδα της έκθεσης συμμετέχουν και τρεις Ελληνες: επικεφαλής της έκδοσης είναι η Μαρία Ποτούρογλου, από τον επιστημονικό οργανισμό GRID-Arendal (που συνεργάζεται με τον ΟΗΕ και άλλους Οργανισμούς), ενώ συντονιστές του κεφαλαίου για τις χαρτογραφήσεις και την παρακολούθηση των θαλάσσιων λιβαδιών ήταν ο Δημοσθένης Τραγανός, από τη Γερμανική Υπηρεσία Διαστήματος, και ο Δημήτρης Πουρσανίδης, από το εργαστήριο Τηλεπισκόπησης και Εφαρμογών σε Αστικό και Φυσικό Περιβάλλον του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ), στην Κρήτη.

«Τα θαλάσσια λιβάδια είναι τα σούπερ οικοσυστήματα των ωκεανών μας, παρέχοντας ένα απίστευτο πλήθος υπηρεσιών σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο», σχολιάζει η κ. Ποτούρογλου. «Η έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών παραθέτει τους τρόπους με τους οποίους τα θαλάσσια λιβάδια ενισχύουν και υποστηρίζουν το υγιές φυσικό περιβάλλον, από το οποίο εξαρτιόμαστε όλοι». «Είναι η πρώτη παγκόσμια έκθεση για την κατάσταση των θαλάσσιων λιβαδιών και μάλιστα υπό τη σκέπη του ΟΗΕ και το γεγονός αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία. Η προστασία των θαλάσσιων λιβαδιών είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει να μας απασχολήσει σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο», αναφέρει ο κ. Πουρσανίδης.

Τα βασικότερα ευρήματα της έκθεσης είναι τα εξής:

• Τα θαλάσσια λιβάδια παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατροφική ασφάλεια, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τον εμπλουτισμό της βιοποικιλότητας, την καθαρότητα του νερού, την προστασία της ακτογραμμής και τον περιορισμό της διάδοσης ασθενειών.

• Οι κυριότερες απειλές για τα θαλάσσια λιβάδια είναι η αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών, η ρύπανση από την αγροτική και βιομηχανική δραστηριότητα, η ανεξέλεγκτη αλιεία και ειδικά εκείνη που γίνεται με μέσα που προκαλούν μόνιμη ζημιά στη βλάστηση του βυθού, ο τουρισμός και, βέβαια, η κλιματική αλλαγή. Η απώλεια θαλάσσιων λιβαδιών έχει σημαντικές συνέπειες λόγω των οικοσυστημικών υπηρεσιών που αυτά προσφέρουν.

• Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι οι χώρες ανά τον κόσμο πρέπει να επενδύσουν στη χαρτογράφηση και καλύτερη κατανόηση των λιβαδιών και της σημασίας τους και στη συνέχεια να αναπτύξουν σχέδια δράσης για την προστασία τους σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο. Για τον λόγο αυτό πρέπει, μέσα στην επόμενη δεκαετία, να επενδύσουν συστηματικά στην επιστημονική γνώση και επιπλέον να παρέχουν κίνητρα προς όλους τους εμπλεκομένους στην προστασία τους. Τέλος, προτείνεται η προστασία των θαλάσσιων λιβαδιών μέσω της θέσπισης θαλάσσιων πάρκων, καθώς μόλις το 26% της έκτασής τους παγκοσμίως βρίσκεται μέσα στα όρια προστατευόμενων περιοχών.

Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι όλες οι χώρες πρέπει να αναπτύξουν σχέδια δράσης για την προστασία των λιβαδιών σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο. (ΦΩΤ. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΥΡΣΑΝΙΔΗΣ)

Οι άγκυρες βλάπτουν τις Ποσειδωνίες

Τεράστιο είναι το κενό γνώσης για τα λιβάδια Ποσειδωνίας στη χώρα μας. Η πολιτεία δεν έχει μέχρι σήμερα επενδύσει συστηματικά στην καταγραφή (και προστασία) τους, με αποτέλεσμα η εικόνα που υπάρχει να αφορά λιγότερο από 20% της έκτασής τους. Κύριες πιέσεις για τα λιβάδια Ποσειδωνίας στην Ελλάδα, η αλιεία με συρόμενα μέσα, ο τουρισμός και η αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών.

Η πρώτη απόπειρα καταγραφής τους έγινε το 2000-2001 και αφορούσε μόνο τις περιοχές Natura. «Η γνώση για τη χωρική τους κατανομή είναι περιορισμένη. Οι περιοχές που έχουν μελετηθεί περισσότερο είναι οι “παλιές” περιοχές Natura, όπως η Ζάκυνθος, η Αλόννησος, η Λήμνος, ο Σχινιάς», λέει ο κ. Πουρσανίδης. «Η τελευταία που μελετήθηκε ήταν η θαλάσσια περιοχή της Γυάρου».

«Το δίκτυο Natura δεν περιλαμβάνει ούτε τα μισά λιβάδια της χώρας», εκτιμά η κ. Μαρία Σαλωμίδη, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). «Οπότε, η χαρτογράφηση παραμένει το ζητούμενο. Υπάρχει όμως και σημαντική άγνοια στην κοινωνία. Δυστυχώς για τους περισσότερους, τα θαλάσσια λιβάδια είναι “φύκια”, οι λουόμενοι δυσανασχετούν στην παρουσία τους. Μόνον όταν εξηγήσεις τον ρόλο τους καταλαβαίνουν πόσο μεγάλη σημασία έχει η προστασία τους. Η Ποσειδωνία είναι κάτι που πρέπει να διαφημίζεις, όχι να το αντιμετωπίζεις ως πρόβλημα».

«Η Ποσειδωνία αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό οικοσύστημα για την Ελλάδα, παρέχοντας σημαντικές υπηρεσίες από βιολογικής άποψης, φυσικής ισορροπίας αλλά και από οικονομική πλευρά», σημειώνει ο κ. Πουρσανίδης. «Τα νεκρά φύλλα που συχνά συναντούμε στις παραλίες προσφέρουν θρεπτικά στοιχεία στο θαλάσσιο οικοσύστημα και λειτουργούν ως φυσική άμυνα κατά της διάβρωσης στις παραλίες. Αποτελεί το “νηπιαγωγείο” για πολλά είδη ψαριών και καρκινοειδών (καβούρια, γαρίδες) – είναι χαρακτηριστικό ότι 25% των θαλάσσιων ειδών που αναπτύσσονται στη Μεσόγειο μπορούν να βρεθούν στις Ποσειδωνίες σε κάποιο στάδιο ανάπτυξής τους».

Μια λιγότερο γνωστή αλλά πολύ σημαντική υπηρεσία που προσφέρουν οι Ποσειδωνίες είναι η κατακράτηση άνθρακα (ο οποίος αποκαλείται από τους ειδικούς «μπλε άνθρακας»). «Τα θαλάσσια λιβάδια είναι όπως τα δάση, όμως κατακρατούν διπλάσιες ποσότητες άνθρακα», εξηγεί η κ. Ευγενία Αποστολάκη, ερευνήτρια στο ΕΛΚΕΘΕ.

«Η Ποσειδωνία είναι από αυτή την άποψη ο “βασιλιάς”, καθώς κατακρατά πολύ περισσότερο άνθρακα από άλλα είδη θαλάσσιων λιβαδιών. Πρόκειται για μια φυσική αποθήκη που μπορεί να φθάσει σε διάρκεια ζωής χιλιάδων ετών. Το πρόβλημα είναι ότι κατά την καταστροφή της Ποσειδωνίας, ένα μέρος του αποθηκευμένου άνθρακα αποδεσμεύεται στην ατμόσφαιρα».

Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι κυριότερες απειλές για την Ποσειδωνία στη χώρα μας είναι η καταστροφή της από συρόμενα μέσα ψαρέματος και άγκυρες, οι πιέσεις που ασκεί ο τουρισμός στα παράκτια οικοσυστήματα και γενικά οι αναπλάσεις και τα παράκτια έργα, η αλόγιστη διάθεση αστικών, γεωργικών ή βιομηχανικών λυμάτων στη θάλασσα.