Μαθήματα αστικής επιβίωσης στους καύσωνες από τη «φλεγόμενη» Ισπανία
Από τα πιο επικίνδυνα και ακραία καιρικά φαινόμενα, τα κύματα καύσωνα έχουν τεράστιες επιπτώσεις: από τον ανθρώπινο οργανισμό, έως την οικονομία και την κοινωνική συνοχή.
Η έκθεση του πληθυσμού στην υπερβολική ζέστη αυξάνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής. Όμως αυτή δεν περιορίζεται μόνο πάνω από την επιφάνεια του υπερθερμαινόμενου πλανήτη.
Μια ματιά στις τελευταίες μετρήσεις του δορυφόρου Sentinel 3 του ευρωπαϊκού προγράμματος Copernicus στα «φλεγόμενα» ισπανικά εδάφη είναι αρκούντως αποκαλυπτική.
Εν μέσω του νέου κύματος καύσωνα που σαρώνει την Ευρώπη -και δη το νότο της- κατέγραψε την Τρίτη πάνω από 60 βαθμούς Κελσίου στην επιφάνεια της γης στην Εξτρεμαδούρα, στα κεντροδυτικά της Ισπανίας, στα σύνορα με την Πορτογαλία.
Η ζέστη ήταν τόσο ισχυρή, που ο χάρτης θερμότητας -όπου οι υψηλές θερμοκρασίες απεικονίζονται σε έντονο κόκκινο χρώμα- έγινε σε πολλές περιοχές μαύρος.
Συνολικά 13 από τις 17 αυτόνομες ισπανικές περιφέρειες τέθηκαν σε κόκκινο, πορτοκαλί και κίτρινο συναγερμό, με τον υδράργυρο «κολλημένο» σταθερά σε αρκετές περιοχές πάνω από τους 40 βαθμούς Κελσίου.
Οι υψηλές θερμοκρασίες, η ασυνήθιστη ανομβρία των περασμένων μηνών και η παρατεταμένη ξηρασία -κυρίως στο νότο- αγγίζουν σχεδόν όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής στην χώρα της Ιβηρικής Χερσονήσου.
Την κατάσταση φέτος κάνει ακόμη πιο εφιαλτική το φαινόμενο Ελ Νίνιο σε όλο τον πλανήτη.
Τα αέρια του θερμοκηπίου έχουν ήδη αυξήσει τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη κατά 1,2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Αλλά η Ευρώπη θερμαίνεται πια τουλάχιστον δύο φορές πιο γρήγορα, συγκριτικά με τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Προετοιμαζόμενες για όλο και πιο ακραίες θερμοκρασίες εξαιτίας της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, ισπανικές μεγαλουπόλεις πειραματίζονται με διάφορες λύσεις για τη μετρίαση των επιπτώσεων του καύσωνα.
Άλλες είναι καινοτόμες κι άλλες πιο… παραδοσιακές.
Δίκτυα οάσεων δροσιάς
Ένα από τα πιο συνήθη μέτρα που λαμβάνονται από τις αρχές, πέρα από τις συστάσεις στους πολίτες, είναι η προσφορά κλιματιζόμενων χώρων για προστασία από τον καύσωνα.
Καθώς ωστόσο αυτοί δεν αρκούν για όλους -και δη για όλους όσοι δεν έχουν τη δυνατότητα ή την πολυτέλεια λειτουργίας κλιματισμού στο σπίτι- οάσεις δροσιάς αποτελούν επίσης τα κατάφυτα πάρκα και τα σιντριβάνια.
Μέσω της ειδικής εφαρμογής Madrid Móvil για κινητά, ο δήμος της Μαδρίτης παρέχει σε πραγματικό χρόνο πληροφορίες στους συνδεδεμένους χρήστες για το πλησιέστερο συντριβάνι ή πηγή δωρεάν πόσιμου νερού.
Στην ισπανική πρωτεύουσα -που βρίσκεται στα κεντρικά και ως εκ τούτου δεν έχει παραλίες- αριθμούν πάνω από 2.000.
Από τα πλέον δημοφιλή είναι το συντριβάνι στο αστικό πάρκο Μαδρίτη Ρίο, που εκτείνεται κατά μήκος του ποταμού Μανθανάρες.
Τα καλοκαίρια λειτουργεί από το πρωί έως το βράδυ, με πίδακες νερού που αναβλύζουν περιοδικά από το δάπεδο -προσβάσιμους στο κοινό για υπαίθρια… ντους- επίπεδες υγρές επιφάνειες για «μούλιασμα» και συσκευές ψεκασμού νερού.
Σύστημα άμεσης ενημέρωσης των πολιτών για πρόσβαση σε πόσιμο νερό και συντριβάνια έχει και η παραθαλάσσια Βαρκελώνη.
Η Σαραγόσα, στην ενδοχώρα, παρέχει άμεση ενημέρωση στους χρήστες της δικής της εφαρμογής για μέρη σκίασης.
Όχι μόνο για να ξαποστάσουν, αλλά και για να πορευτούν μέσα στην πόλη, προτείνοντας μέσω διαδραστικού χάρτη διαδρομές με σκιά.
Σε κάθε καύσωνα, δε, ενεργοποιείται αυτόματα από την τοπική Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας μείωση της τιμής εισόδου σε δημοτικά κολυμβητήρια στο μισό: από 2 ευρώ τις καθημερινές έως 2,35 ευρώ τα Σαββατοκύριακα.
Ορισμένες πισίνες στη Σεβίλλη, στα νότια, προσφέρουν στους δημότες δωρεάν είσοδο μέχρι αργά τη νύχτα.
Τα πρωινά μέχρι και τη δύση του ηλίου εν τω μεταξύ απλώνονται τεράστια σκίαστρα πάνω από πλακόστρωτους δρόμους στο κέντρο της Σεβίλλης, ως προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία.
Μοντέλο, που έχει αρχίσει πλέον να εφαρμόζεται και σε άλλες πόλεις της Ανδαλουσίας.
Εκμεταλλευόμενοι και το τελευταίο εκατοστό
Εκτεθειμένες στην ηλιακή ακτινοβολία, οι στέγες των κτιρίων μπορούν να γίνουν με τις κατάλληλες παρεμβάσεις μια τεράστια ασπίδα.
Στη Μαδρίτη ολόκληρη η Mercamadrid -η κύρια χονδρική αγορά νωπών προϊόντων στην Ισπανία- έχει καλυφθεί από λευκό υλικό, που αντανακλά την ηλιακή αντινοβολία.
Καλύπτει μια έκταση άνω των 2,2 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Η λύση αυτή ήταν κάθε άλλο παρά φθηνή.
Μειώνει ωστόσο τη θερμοκρασία στους εσωτερικούς χώρους έως και κατά πέντε βαθμούς Κελσίου.
Αλλού, οι ταράτσες γίνοται πράσινες.
Όχι με χρώμα, αλλά με φυτά, μετατρεπόμενες σε μικρούς κήπους.
Έτσι είναι πλέον η οροφή στο πολιτιστικού κέντρου Eduardo Úrculo στη Μαδρίτη.
Ανάλογα σχέδια τίθενται σε εφαρμογή και σε άλλα δημόσια κτίρια της ισπανικής πρωτεύουσας. Και όχι μόνο…
Στη Βαρκελώνη δεσπόζει το Terrats d’en Xifré: ένα μεγάλο, συνεχόμενο πάρκο που έχει φτιαχτεί στις ταράτσες έξι εφαπτόμενων κτιρίων.
Το δημοτικό συμβούλιο της καταλανικής πρωτεύουσας τώρα προωθεί επέκταση του σχεδίου και σε άλλα κτίρια, ώστε να γίνουν όχι μόνο πιο πράσινα, αλλά και πιο δροσερά.
Επί του εδάφους εν τω μεταξύ αυξάνονται οι δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας και οι χώροι πρασίνου, σε διάφορες γειτονιές.
Στη Βαλένθια -που έχει εδώ και χρόνια μετατρέψει την παλιά κοίτη του ποταμού Τούρια σε αστικό πάρκο- η μεταμόρφωση της πόλης συνεχίζεται με επέκταση των πεζοδρομίων και δενδροφυτεύσεις κατά μήκος μεγάλων λεωφόρων.
Μέγα ζητούμενο για όλες τις μεγαλουπόλεις εξάλλου παραμένει η αντιμετώπιση του φαινομένων των αστικών θερμικών νησίδων, καθώς η άσφαλος και το σκυρόδερμα εγκλωβίζουν τη θερμότητα κάνοντας στους καύσωνες όλο και πιο ζεστά ακόμη και τα βράδια.
Επιπλέον εμποδίζουν την απορρόφηση του νερού της βροχής από το έδαφος, που θα αναπλήρωνε τα αποθέματα σε υπόγεια ύδατα και θα διατηρούσε το υπέδαφος πιο δροσερό.
Φαινόμενο, που ειδικοί χαρακτηρίζουν πλέον νέο «κρυφό κίνδυνο» για τις πυκνοδομημένες πόλεις.
Μια… υποχθόνια απειλή
Οι αστικές περιοχές βρίσκονται πλέον αντιμέτωπες και με υπόγειες θερμικές νησίδες, επισημαίνει νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature.
Πρόκειται για «μια υπόγεια κλιματική αλλαγή», τονίζει ο συντάκτης της, Αλεσάντρο Ρότα Λόρια, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Νορθουέστερν των ΗΠΑ.
Συνδέει μάλιστα το φαινόμενο με «περιβαλλοντικά ζητήματα, ζητήματα δημόσιας υγείας και μεταφορών».
Προκαλούνται «εδαφικές παραμορφώσεις και μετατοπίσεις», εξηγεί, που μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργική απόδοση κατασκευών και υποδομών με την πάροδο του χρόνου.
Επικεντρωμένη στο Σικάγο, η μελέτη του κατέγραψε ότι μεγάλο μέρος της θερμότητας προερχόταν από υπόγειες υποδομές, όπως σήραγγες τρένων και μετρό, γκαράζ, σωλήνες και ηλεκτρικά καλώδια.
Η ανάλυση δεδομένων σε βάθος τριών ετών έδειξε ότι οι θερμοκρασίες του εδάφους στο κέντρο του Σικάγο έχουν μεν αυξηθεί τα τελευταία 70 χρόνια, όμως οι ρυθμοί ανόδου έχουν επιβραδυνθεί τα τελευταία χρόνια.
Σήμερα, σύμφωνα με τη μελέτη, το έδαφος σε βάθος έως 100 μέτρων θερμαίνεται κατά περίπου 0,14 βαθμούς Κελσίου ετησίως. Επίσης δεν υπάρχουν ενδείξεις για νέα σημαντική αύξηση των ρυθμών θέρμανσης έως το 2051.
Ως μια πιθανή εξήγηση για την επιβράδυνση του φαινομένου αναφέρεται το σενάριο θερμικού κορεσμού.
Όπως ωστόσο επισημαίνει στην Washington Post ο κλιματολόγος Ούγκο Μπελτράμι, είναι δύσκολο να πεις κανείς με ακρίβεια σε ποιο βαθμό το υπέδαφος θερμαίνεται από τη λειτουργία μιας πόλης και σε ποιο από την ίδια την κλιματική αλλαγή.
Κατά τον Αλεσάντρο Ρότα Λόρια υπάρχει πάντως και μια θετική πλευρά.
Αυτό που ονομάζει «υπόγεια κλιματική αλλαγή» θα μπορούσε, λέει, να γίνει «ευκαιρία για την επαναχρησιμοποίηση ή την ελαχιστοποίηση της απορριπτόμενης θερμότητας στο έδαφος».