Ο αφανής απόφοιτος Νομικής που έγινε στα 32 του πανίσχυρος ηγέτης του αραβικού κόσμου

Ο άνθρωπος που κρατούσε σημειώσεις

Τον Σεπτέμβριο του 2013 ο δημοσιογράφος Frank Gardner του BBC είχε ακρόαση από τον τότε πρίγκιπα διάδοχο και υπουργό Άμυνας της Σαουδικής Αραβίας Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ. Όπως περιγράφει ο Βρετανός δημοσιογράφος, σε όλη τη συνάντηση με τον μονάρχη αντιλαμβανόταν αμυδρά πως κάποιος καθόταν στο πίσω μέρος της αίθουσας, κρατώντας σιωπηλά σημειώσεις. Είχε συμπεράνει πως ήταν κάποιος αξιωματούχος ή γραμματέας. Φορούσε το παραδοσιακό bisht, ένδυμα που δείχνει ανώτερη τάξη και εξουσία.

Όταν η ακρόαση ολοκληρώθηκε, ο Βρετανός συστήθηκε στον σιωπηλό άνδρα και τον ρώτησε ποιος ήταν. «Είμαι ο πρίγκιπας Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν» απάντησε. «Είμαι δικηγόρος. Μιλούσατε με τον πατέρα μου».

Αυτός ο σχεδόν συνεσταλμένος 28χρονος τότε, έμελλε να γίνει ένας από τους πιο ισχυρούς αλλά και πιο αμφιλεγόμενους ηγέτες που πέρασαν ποτέ από τον αραβικό κόσμο.

Υπόθεση Κασόγκι

Στις 2 Οκτωβρίου του 2018, ο δημοσιογράφος Τζαμάλ Κασόγκι, σφοδρός επικριτής του MBS, έμπαινε στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη για κάποια έγγραφα. Δεν ξαναβγήκε ποτέ.

Πιστεύεται πως ομάδα κρούσης και άνδρες των υπηρεσιών ασφαλείας, σταλμένοι από το Ριάντ, δολοφόνησαν, διαμέλισαν και ξεφορτώθηκαν τα κομμάτια του Κασόγκι, έτσι ώστε να μην εντοπιστούν ποτέ.

Παρότι επισήμως οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι το αρνούνται, οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών πιστεύουν πως ο MBS τουλάχιστον γνώριζε εκ των προτέρων για την επιχείρηση που θα βύθιζε τον Κασόγκι στη σιωπή. Η CIA πιστεύει πως ο ίδιος έδωσε την εντολή για τον φρικτό φόνο.

Σε συνέντευξή του στις 29 Σεπτεμβρίου στο CBS, ο πρίγκιπας διάδοχος ανέλαβε την πλήρη ευθύνη για όσα συνέβησαν. Σε συνέντευξή του νωρίτερα στο PBS είχε πει πως συνέβη «υπό την εποπτεία του». Ο ίδιος όμως και η κυβέρνησή δεν έχουν αποδεχθεί ενοχή.

Σύνδεσμος – κλειδί σε αυτόν τον φρικαλέο φόνο είναι ένας από τους στενότερους πρώην συμβούλους του MBS, ο 41χρονος Saud al-Qahtani, ο οποίος είχε θέσει υπό παρακολούθηση Σαουδάραβες στη χώρα τους και στο εξωτερικό, χρησιμοποιώντας λογισμικό που μετέτρεπε τα κινητά τους σε «κοριούς» χωρίς οι ίδιοι προφανώς να το γνωρίζουν.

Ο Κασόγκι γνώριζε πως ήταν και ο ίδιος σε κίνδυνο.

Τον Ιούνιο του 2017 ο δημοσιογράφος έφυγε από τη Σαουδική Αραβία για τις ΗΠΑ. Στα κείμενά του στη Washington Post γινόταν όλο και πιο επικριτικός κατά του πρίγκιπα διαδόχου, προκαλώντας την οργή του. Όπως είπε σε φίλους του, ο al-Qahtani είχε χακάρει τους λογαριασμούς του και είχε πρόσβαση σε προσωπικές συνομιλίες. Με 1,6 εκατομμύριο followers στο Twitter ήταν ένας από τους πιο επιφανείς δημοσιογράφους της Μέσης Ανατολής.

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που ξεκάθαρα κι αδιαμφισβήτητα να συνδέει τον φόνο με τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Ωστόσο σύμφωνα με τον Frank Gardner, στα αραβικά κράτη τίποτα δεν γίνεται χωρίς άνωθεν εντολή. «Είναι ασύλληπτο το να μη γνώριζε ο MBS για τον φόνο» λέει υψηλόβαθμο στέλεχος των βρετανικών υπηρεσιών πληροφοριών.

«Νομίζετε πως παίρνω αποφάσεις χωρίς καθοδήγηση; Είμαι υπάλληλος και διεκπεραιωτής των εντολών του Βασιλιά και του Πρίγκιπα Διαδόχου» είχε γράψει στο Twitter ο al-Qahtani λίγο πριν τον φόνο.

Η Σαουδική Αραβία «μαλακώνει»

Ο πρίγκιπας διάδοχος είναι μπροστάρης στην επιχείρηση εκσυγχρονισμού της χώρας του, προωθώντας ένα πιο «μετριοπαθές» Ισλάμ. Δυτικά ντυσίματα, μουσική, smartphones, διασκέδαση σε κλαμπ, γυναίκες που οδηγούν, ξένοι καλλιτέχνες που δίνουν συναυλίες. Για όποιον έχει ζήσει στη χώρα τα τελευταία 40 χρόνια, αυτή η μεταμόρφωση είναι σχεδόν σοκαριστική. Μόλις λίγο καιρό πριν η συνύπαρξη ανδρών και γυναικών στους ίδιους χώρους ήταν αδιανόητη ενώ η Mutawwa, η θρησκευτική αστυνομία, έδενε κι έλυνε.

Η δημοφιλία του 34χρονου MBS εκτοξεύτηκε.

«Είναι ο ηγέτης που περίμεναν καιρό στη Σαουδική Αραβία, έχει το χάρισμα του παππού του», «Έχει εξαιρετική αυτοπεποίθηση, ξεχειλίζει ενέργεια και ιδέες», λένε για τον πρίγκιπα διάδοχο άνθρωποι που ήρθαν σε επαφή μαζί του από τον διπλωματικό ή τον επιχειρηματικό χώρο.

Οι διαφωνούντες

Αλλά φυσικά υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά σε όλη αυτή τη χαρούμενη χρυσόσκονη.

Σχολιάζοντας τις τεράστιες μεταρρυθμίσεις που προωθεί στην κοινωνία και την οικονομία, ένας άνθρωπος που επίσης γνωρίζει τον πρίγκιπα λέει πως είναι «his way ή no way». Με άλλα λόγια, ο MBS δεν παίρνει από «όχι».

Μπλόγκερ, κληρικοί, υποστηρικτές των δικαιωμάτων των γυναικών είναι μεταξύ των ανθρώπων που έχουν συλληφθεί υπό τη δρακόντεια νομοθεσία του βασιλείου, που δεν επιτρέπει καμία διαφωνία με τη μοναρχία. Και γιατί να κυνηγά τους υπέρμαχους των δικαιωμάτων των γυναικών ο άνθρωπος που τους έδωσε το δικαίωμα να οδηγούν; Παρατηρητές λένε πως ο MBS θέλει η μεταρρύθμιση να έρθει από τα πάνω, από τη βασιλική αυλή, και όχι ως αποτέλεσμα κινητοποιήσεων ή λαϊκής έκφρασης. Επίσης δεν του αρέσει να προωθεί κάποιος κάτι που θέλει να πιστωθεί ο ίδιος. Η αλλαγή θα είναι δικό του επίτευγμα, όχι κατάκτηση λαϊκών αγώνων.

Η άποψη πάντως του πρίγκιπα διαδόχου δεν είναι μυστική. Σε συνεντεύξεις του έχει παραδεχθεί πως μεγάλος αριθμός πολιτών βρίσκεται στις φυλακές αλλά πιστεύει πως είναι το τίμημα ενός τόσο φιλόδοξου προγράμματος μεταρρυθμίσεων.

«Παιδί αυτής της πατρίδας»

Γεννημένος στις 31 Αυγούστου του 1985, σε οικογένεια με 13 παιδιά, ο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν μεγάλωσε σε έναν προστατευμένο και απρόσβλητο κόσμο απίθανων ανέσεων και προνομίων.

Πέρασε την παιδική του ηλικία σε παλάτι στο Ριάντ με υπηρέτες, μάγειρες, σοφέρ κι άλλους υπαλλήλους και βοηθούς που έτρεχαν να ικανοποιήσουν κάθε επιθυμία του.

Ο πατέρας του του έδωσε την ευκαιρία να σπουδάσει στο εξωτερικό, στις ΗΠΑ ή τη Βρετανία, αλλά ο MBS αρνήθηκε. Πήρε πτυχίο νομικής στο Πανεπιστήμιο King Saud, στη χώρα του.

Για πολλούς Σαουδάραβες- ανθρώπους με έντονο πατριωτικό αίσθημα – η αποκλειστικά σαουδαραβική ανατροφή κι εκπαίδευσή του τον αναδεικνύει σε παραδοσιακό «γιο αυτής της πατρίδας», κάποιος με τον οποίο μπορούν να ταυτιστούν.

Το τίμημα είναι πως για χρόνια τα αγγλικά του MBS ήταν πολύ μέτρια και δεν είχε έρθει ποτέ σε επαφή με τη δυτική νοοτροπία.

Σε μία χώρα που δεν είναι ασύνηθες οι άνδρες να έχουν έως και τέσσερις γυναίκες, ο πρίγκιπας διάδοχος επέλεξε να έχει μόνο μία. Παντρεύτηκε την ξαδέλφη του – επίσης συνηθισμένη πρακτική στη χώρα – την πριγκίπισσα Sara bint Mashur bin Abdulaziz al-Saud το 2009 και απέκτησαν μαζί δυο γιους και δύο κόρες. Και παρότι ο ίδιος ανταποκρίνεται με χαμόγελα στα φλας, φροντίζει να κρατά την οικογένειά του μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.

Η πορεία προς την κορυφή

Όταν ο MBS ήταν 23, άρχισε να δουλεύει στο γραφείο του πατέρα του, παρακολουθώντας στενά τη δουλειά του ως κυβερνήτη του Ριάντ. Είδε πώς ο πρίγκιπας Σαλμάν έλυνε τις διαφωνίες και κατέληγε σε συμβιβασμούς, μαθαίνοντας την κρατική διοίκηση από μέσα.

Στα 27 του έγινε επικεφαλής της αυλής του πρίγκιπα διαδόχου, έναν χρόνο μετά έγινε υπουργός και το 2015 η καριέρα του εκτοξεύτηκε. Όταν ο πατέρας του διαδέχθηκε τον βασιλιά Αμπντουλάχ τον Ιανουάριο εκείνου του χρόνου, ο MBS έγινε αμέσως υπουργός Άμυνας και γενικός γραμματέας της βασιλικής αυλής.

Τον Μάρτιο του 2015, χωρίς να συμβουλευτεί άλλους πρίγκιπες και σχεδόν χωρίς προειδοποίηση στους συμμάχους της χώρας του, σχημάτισε συνασπισμό 10 κρατών και οδήγησε τη χώρα του σε πόλεμο με τους Χούτι στην Υεμένη. Στη Σαουδική Αραβία, το ξεκίνημα του πολέμου έφερε ακόμα μεγαλύτερη άνοδο στη δημοφιλία του. Παρότι δεν είχε καμία στρατιωτική εμπειρία, η τηλεόραση της χώρας του τον ανέδειξε σαν ένα «πολεμιστή πρίγκιπα» που δρούσε αποφασιστικά για το καλό της πατρίδας του.

Πώς άλλαξε η ιστορία της Σαουδικής Αραβίας

Στις 20 Ιουνίου 2017, σε ένα παλάτι στη Μέκκα, άλλαξε ο ρους της ιστορίας της Σαουδικής Αραβίας. Ο τότε πρίγκιπας διάδοχος Mohammed bin Nayef κλήθηκε από τον βασιλιά Σαλμάν να κάνει πίσω σε ό,τι αφορά τη διαδοχή του θρόνου και να παραχωρήσει τη θέση του στον πολύ νεαρότερο ξάδελφό του: τον MBS. Ο MBS και ο πατέρας του είχαν στην πραγματικότητα κάνει ένα θεαματικό και αναίμακτο βασιλικό «πραξικόπημα».

Έντονα φιλόδοξος και αποφασισμένος να αναμορφώσει τη χώρα του, ο νέος πρίγκιπας διάδοχος δεν άργησε να εδραιώσει την εξουσία του.

Τον Νοέμβριο του 2017 διέταξε τη σύλληψη 200 επιφανών πριγκίπων, επιχειρηματιών και άλλων. Δεν υπήρχαν κατηγορίες, ούτε κελιά. Αντιθέτως μεταφέρθηκαν στο υπερπολυτελές ξενοδοχείο Ritz-Carlton του Ριάντ. Η επιχείρηση πήρε τον χαρακτήρα πλήγματος στη διαφθορά και οι «έγκλειστοι» του ξενοδοχείου κλήθηκαν να επιστρέψουν δισεκατομμύρια που είχαν, σύμφωνα με τις καταγγελίες, αποκτήσει παράνομα, ως αντίτιμο για την ελευθερία τους.

Οι επικριτές του MBS κατήγγειλαν πως όλο αυτό δεν είχε πραγματικά σχέση με τη δικαιοσύνη αλλά ήταν μια ξεκάθαρη επίδειξη δύναμης. Την ίδια ώρα, η εικόνα θεωρητικά απρόσβλητων αξιωματούχων και επιχειρηματιών να είναι κλεισμένοι στο ξενοδοχείο μέχρι να πληρώσουν χάρισε στον πρίγκιπα διάδοχο ακόμα περισσότερη δημοφιλία, ειδικά μεταξύ των φτωχών Σαουδαράβων του νότου.

Παράλληλα ο πρίγκιπας διάδοχος έθεσε υπό τον έλεγχό του την Άμυνα και την Ασφάλεια της χώρας, «διαφεντεύοντας» την Εθνοφρουρά, το υπουργείο Εσωτερικών και τον Στρατό. Η δύναμή του είναι πλέον απόλυτη.

Άλλος ένας παράγοντας που ενισχύει τη δημοτικότητα του είναι οι προσπάθειές του να περιορίσει την εξάρτηση της οικονομίας της χώρας του από το πετρέλαιο, αναδεικνύοντάς τη σε θερμοκήπιο επενδύσεων και εξασφαλίζοντας έτσι δουλειές σε εκατομμύρια υπο-απασχολούμενους νεαρούς Σαουδάραβες.

Το Σχέδιο 2030

Το Σχέδιο 2030 προβλέπει τη μετατροπή της Σαουδικής Αραβίας σε παγκόσμιο κόμβο συνδέοντας Ευρώπη, Ασία και Αφρική.

Περιλαμβάνει και το φουτουριστικό πρότζεκτ NEOM, μία μεγά-πολη που θα αναγερθεί στο βορειοδυτικό άκρο της χώρας. Το διασυνοριακό πρότζεκτ, ύψους 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων, θα εκτείνεται σε 26.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και θα είναι μια πόλη με drones, οχήματα χωρίς οδηγούς, ρομποτικούς βοηθούς, τεχνητή νοημοσύνη και βιοτεχνολογία.

Επισήμως είναι προγραμματισμένο να ολοκληρωθεί το 2025 αλλά κάποιοι οικονομολόγοι εμφανίζονται δύσπιστοι. «Δεν είναι ρεαλιστικό» λέει ένας. «Ήταν πάντα κάτι φανταστικό και είναι ενδεικτικό της απόστασης ανάμεσα στη φιλοδοξία και την πραγματικότητα, που χαρακτηρίζει τον τρόπο που ο MBS βλέπει τον κόσμο».

Όπως εκτιμά το BBC, δεν υπάρχουν ενδείξεις πως υπό την εξουσία του MBS η Σαουδική Αραβία θα κάνει βήματα στην κατεύθυνση της δημοκρατίας. Κάθε δημόσιο ερώτημα, πόσο μάλλον κριτική, της βασιλικής οικογένειας, ενέχει τον κίνδυνο φυλάκισης.

Από πολλές απόψεις, ο MBS είναι η Σαουδική Αραβία. Δεν είναι δημοκράτης, δεν είναι πολιτικός μεταρρυθμιστής, πολλοί τον θεωρούν απλώς δικτάτορα. Όμως είναι οικονομικός και κοινωνικός μεταρρυθμιστής. Και στα 34 του ξέρει πως όταν ο βασιλιάς πεθάνει μπορεί να πάρει τα ηνία της μεγαλύτερης χώρας στη Μέση Ανατολή όχι μόνο για μία δεκαετία αλλά για μισό αιώνα.