Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων: Ενημερωθείτε για τη Σαρκοπενία – Ερμηνεία και Αντιμετώπιση

Τι είναι η σαρκοπενία;

Η «σαρκοπενία» αποτελεί την αρχική χαλάρωση και μετέπειτα απώλεια της μυϊκής μάζας του σώματος και απώλεια της μυϊκής λειτουργίας, που αυξάνει σταδιακά με την αύξηση της ηλικίας αφού σύμφωνα με μετρήσεις προσβάλλει το 15-50% των ατόμων άνω των 80 ετών. Είναι μία παθολογική κατάσταση που σχετίζεται με μειωμένη μυϊκή δύναμη, συσταλτικότητα, αντοχή, αιμάτωση, καθώς και μειωμένη ικανότητα μεταβολισμού των αποθηκευμένων ενεργειακών συστατικών του σώματος και ένα γενικά πιο γρήγορο αίσθημα κόπωσης.

του Χάρη Δημοσθενόπουλου 
Κλινικός Διαιτολόγος & Βιολόγος, M.Med.Sci. S.R.D.

Μελέτες δείχνουν ότι χάνουμε ½ έως 1% της άλιπης μυϊκής μάζας μας κάθε χρόνο, ξεκινώντας από τα τριάντα ενώ η μυϊκή μας δύναμη μειώνεται κατά 12%-15% ανά δεκαετία. Συγκεκριμένα, από την ηλικία των 40 ετών, παρατηρείται προοδευτική και γενικευμένη φυσιολογική απώλεια μυϊκής μάζας, υπολογιζόμενη στο 8% ανά δεκαετία έως 70 έτη και 15-25% ανά δεκαετία μετά την ηλικία αυτή. Η απώλεια της μυϊκής μάζας και απώλεια της δύναμης που χαρακτηρίζει τη σαρκοπενία έχει επίπτωση σε βασικές λειτουργίες όπως την ισορροπία, το βάδισμα και τη συνολική επίδοση του ατόμου στις καθημερινές του ασχολίες.

Πώς γίνεται η διάγνωσή της;

Η διάγνωση γίνεται μέσα από την εκτίμηση της μυϊκής μάζας με τη μέθοδο Dexa και κλινικά τεστ όπως είναι το τεστ της ταχύτητας βάδισης (κάτω από 0,8 m/s σε διαδρομή 4m), της συσφυκτική δύναμης παλάμης, της έκτασης γόνατος ή της δύναμης άρσης από καρέκλα. Η διάγνωση γίνεται όμως συνηθέστερα με τη χρήση της μεθόδου DXA (Dual-Energy X-Ray Absorptiometry) η οποία εφαρμόζεται για τον προσδιορισμό της σύστασης των μαλακών ιστών του σώματος και με τη βοήθεια της χρήσης του ερωτηματολογίου SARC-F questionnaire που χρησιμοποιείται για τη διαλογή ατόμων με σαρκοπενία.

Ποιες οι επιπτώσεις της;

Η σαρκοπενία σχετίζεται με διάφορες παθολογικές επιπτώσεις στην υγεία και μπορεί να επηρεάσει:

• την καρδιαγγειακή λειτουργία, δεδομένου ότι ο καρδιακός ρυθμός σε άτομα με σαρκοπενία αυξάνεται δυσανάλογα, ενώ συχνά εμφανίζονται στηθαγχικά ενοχλήματα ύστερα από μέτρια κόπωση.
• την αναπνευστική λειτουργία, οδηγώντας σε καταστάσεις όπως η χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια.
• το νευρικό σύστημα και την κινητικότητα τους, αφού τα σαρκοπενικά άτομα έχουν μεγάλη τάση για πτώσεις και ατυχήματα.
• τη σκελετική υγεία: τα σαρκοπενικά άτομα και ειδικά οι γυναίκες με σαρκοπενία μετά την εμμηνόπαυση παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα οστεοπόρωσης και καταγμάτων.
• τις αρθρώσεις: άτομα με σαρκοπενία και ταυτόχρονη παχυσαρκία παρουσιάζουν μεγαλύτερη εκφυλιστική αρθροπάθεια και ισχυρότερους αρθριτικούς πόνους.

Σαρκοπενία και Σακχαρώδης Διαβήτης-Παχυσαρκία

Η σαρκοπενία σχετίζεται με τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης και την εμφάνιση διαταραχής γλυκόζης. Έχει φανεί πως η απώλεια της μυϊκής μάζας που συνοδεύει τη σαρκοπενία οδηγεί σε αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη, που ευνοεί την ανάπτυξη μεταβολικού συνδρόμου και της παχυσαρκίας. Ο επιπολασμός της σαρκοπενίας σε ασθενείς με ΣΔτ2 έχει βρεθεί ότι είναι μέτριος και σταδιακά αυξάνεται σημαντικά ειδικά σε άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας. Η σαρκοπινεία σε διαβητικούς συνδέεται με παρατεταμένη περίοδο νοσηλείας, καρδιαγγειακά συμβάματα και θνησιμότητα. Η σαρκοπενία αντιστοιχεί σε μια προοδευτική και γενικευμένη απώλεια μυϊκής μάζας (προ-σαρκοπινεία) που συνοδεύει την πτώση της μυϊκής απόδοσης, που σχετίζεται επίσης με την απώλεια μυϊκής δύναμης που είναι εγγενής στη διαδικασία γήρανσης. Η αντίσταση στην ινσουλίνη και το οξειδωτικό στρες είναι συστατικά της παθοφυσιολογικής βάσης της σαρκοπενίας, η οποία θα σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά συστατικά του διαβήτη, όπως οι αγγειακές αλλοιώσεις και η χρόνια φλεγμονή.

Η συσχέτιση του διαβήτη και της σαρκοπενίας περιγράφεται στη βιβλιογραφία με επικράτηση δύο έως τρεις φορές υψηλότερη στους διαβητικούς . Το πιο σημαντικό είναι ότι η σαρκοπενία είναι εξαιρετικά αναστρέψιμη και είναι δυνατό να αποκατασταθεί η σωματική ικανότητα μέσω της μυοσκελετικής αποκατάστασης. Έτσι, η διάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε παρεμβάσεις που επιτρέπουν την πρόληψη της υποβάθμισης του άλιπου μέρους του σώματος και της καλύτερης ποιότητας ζωής. Ο υψηλός επιπολασμός στους διαβητικούς ασθενείς καθιστά τη διαλογή για τη σαρκοπενία από τη μέση ηλικία μεγάλης αξίας. Η βελτίωση της πρόληψης και θεραπείας του διαβήτη στα πρώιμα στάδια θα βοηθήσει στην πρόληψη της ανάπτυξης της σαρκοπενίας και των επιπλοκών της.

Ειδικά τα παχύσαρκα σαρκοπενικά άτομα κινδυνεύουν σε πολύ μεγάλο βαθμό λόγω της υψηλότερης συχνότητας θανάτου. Η σαρκοπενική παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από βάρος φυσιολογικό ή αυξημένο, αλλά με ταυτόχρονα αυξημένο ποσοστό λιπώδους ιστού και μειωμένη μυϊκή μάζα, και έτσι μειωμένο μεταβολικό ρυθμό.

Πρόληψη και Θεραπεία

Για να μειωθούν οι πιθανότητες για εκδήλωση σαρκοπενίας πρέπει να υιοθετηθεί ένας υγιεινότερος τρόπο ζωής. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η σωστή διατροφή αλλά και οι ασκήσεις με βάρη σε συνδυασμό με αεροβική άσκηση λειτουργούν ευεργετικά για τη διατήρηση της μυϊκής μάζας και την επιβράδυνση της σαρκοπενίας. Η πρόσληψη 1.5 g/kg/d πρωτεΐνης, κρεατινίνης, βιταμίνης D και αντιοξειδωτικών φαίνεται πως προλαμβάνει τη σαρκοπενία και δρουν πιθανόν ευεργετικά συνδυασμένα με άσκηση.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;

Τα άτομα που κινδυνεύουν περισσότερο για εμφάνιση σαρκοπενίας είναι:

1. Τα άτομα ηλικίας άνω των 40, αφού σύμφωνα με έρευνες η σαρκοπενία ξεκινά στην ηλικία των 40 και επιδεινώνεται ταχύτερα μετά την ηλικία των 75.
2. Τα άτομα που κάνουν μία καθιστική ζωή, δεδομένου ότι ο καθιστικός τρόπος ζωής συμβάλει σε μεγάλο βαθμό σε αδρανοποίηση των μυών και μυϊκή απώλεια.Έτσι όσοι ακολουθούν έναν καθιστικό τρόπο ζωής, είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν σαρκοπενία από όσους είναι πιο δραστήριοι.
3. Τα άτομα που δεν έχουν συνολικά μία καλή διατροφή. Μία χαμηλής ποιότητας οδηγεί στην εκφύλιση των μυών μέσα από την έλλειψη βιταμινών, την μειωμένη πρόσληψη πρωτεΐνης και την μειωμένη πρόσληψη αντιοξειδωτικών και προστατευτικών συστατικών.

Μια διατροφή πλούσια με υψηλή πρόσληψη κρέατος και σε φρούτα και λαχανικά, έχει αποδειχθεί πως έχει αρνητικές συνέπειες στην μυϊκή μάζα.

Ποιος ο ρόλος της διατροφής;

Η διαιτητική αντιμετώπιση της σαρκοπενίας βασίζεται κυρίως στην επαρκή πρόσληψη πρωτεϊνών. Έτσι, ενώ για τον γενικό πληθυσμό η σύσταση είναι 0.8 γρ/kg/ημέρα, η International Cachexia Society συστήνει μια πρόσληψη 1.0-1.5 γρ/kg/ημέρα για να προληφθεί η σαρκοπενία. Η λήψη από το στόμα αμινοξέων μειώνει την απώλεια της μυϊκής μάζας κατά τη διάρκεια της παραμονής στο κρεβάτι, αποτρέπει τη σαρκοπενία και αυξάνει τη δυνατότητα και το ρυθμό βάδισης.

Διατροφικά, η λήψη κρέατος και άλλων ζωικών πρωτεϊνών θεωρείται απαραίτητη για τα άτομα που βρίσκονται στην τρίτη ηλικία, επειδή αυξάνουν τη σύνθεση των αναβολικών ουσιών. Συστήνεται η λήψη περίπου 20 γρ/ πρωτεϊνών ανά γεύμα, από τα οποία 5-8 γραμμάρια θα είναι από την ομάδα των απαραίτητων αμινοξέων.

Υπάρχουν τέσσερις συστηματικές ανασκοπήσεις (έτη έκδοσης 2017-2018) που έχουν εξετάσει στοιχεία από τη διατροφική επιδημιολογία σχετικά με το ρόλο των διατροφικών προτύπων στην υγεία και τη λειτουργία των μυών σε ηλικιωμένους ενήλικες. Μόνο μία εξέτασε τη σχέση μεταξύ της ποιότητας της διατροφής όσο και των συστατικών της σαρκοπενίας. Αυτή περιελάμβανε μελέτες που χρησιμοποίησαν διάφορους δείκτες (Healthy Eating Indices) όπως (για παράδειγμα το HEI, Canadian HEI (C-HEI), το Alternative HEI (AHEI), το HEI-2005, το Healthy Diet Indicator (HDI), το Dietary Variety Score (DVS) και το Diet Quality Index-International (DQI-I) μαζί με ειδικά διατροφικά πρότυπα ανά περιοχή, όπως η MED και η σκανδιναβική διατροφή (Nordic Diet, NDS). Οι υπόλοιπες ανασκοπήσεις συνοψίζουν τα στοιχεία από μελέτες που διερευνούν τις συσχετίσεις μεταξύ του MED και των αποτελεσμάτων της υγείας των μυών κατά τη διάρκεια της πορείας ζωής στους ηλικιωμένους. Tο MED είναι ένα «υγιεινό» Διατροφικό πρότυπο που χρησιμοποιείται συχνότερα στις μελέτες παρατήρησης για τη γήρανση των μυών και παρουσιάζει τις πιο συνεπείς ενδείξεις και για αυτό και η δράση του θεωρείται «μυο-προστατευτική».

Γράφημα 1. Πιθανοί προστατευτικοί μηχανισμοί της Μεσογειακής Δίαιτας για το μυϊκό σύστημα

Η πιθανή «μυοπροστατευτική» επίδραση ενός υγιεινού προτύπου διατροφής όπως το μεσογειακό πρότυπο (MED), μπορεί να θεωρηθεί ως ένα άθροισμα των διαφορετικών επιπτώσεων πολλαπλών και διακριτών συνιστωσών που δεν λειτουργούν μεμονωμένα και μπορεί να διαφέρουν σε όλες τις περιοχές (π.χ. μη-μεσογειακές περιοχές) και με την πάροδο του χρόνου. Διαφορετικές ενώσεις στη μεσογειακή δίαιτα που σχετίζονται με την καλύτερη υγεία των μυών μπορεί να έχουν πολλαπλές επιδράσεις μέσω διαφορετικών μηχανισμών δράσης (συμπεριλαμβανομένων των επιδράσεων σε απλές, πολλαπλές ή γενικότερες οδούς), οι οποίες μπορεί επίσης να επηρεαστούν από την ετερογενή φύση του σαρκοπενικού μυός σε ηλικιωμένους ενήλικες.

Ποια η συμβολή της άσκησης;

Παράλληλα με την υψηλή σε λευκώματα, απαραίτητα αμινοξέα και θερμίδες διατροφή, ένα σημαντικό θεραπευτικό μέσο για τα σαρκοπενικά άτομα είναι η συστηματική άσκηση, κυρίως με τη μορφή της αεροβικής γυμναστικής, 2-3 ώρες την εβδομάδα ή και απλές καθημερινές ασκήσεις ευκινησίας, μυϊκής ενδυνάμωσης και ισορροπίας στο σπίτι, όταν αυτό είναι εφικτό.

H άσκηση με βάρη σε μεγαλύτερο βαθμό φαίνεται να δρα ιδιαίτερα θετικά και αποτελεσματικά στην πρόληψη της σαρκοπενίας. Μέσα από ένα πρόγραμμα αερόβιας κατά βάση άσκησης με βάρη ο κινητικός νευρώνας και η πρωτεϊνική σύνθεση αυξάνονται και αυτή είναι μία μεταβολικά θετική αλλαγή στο σώμα ακόμα και στις μεγαλύτερες ηλικίες. Βέβαια, στη μάχη κατά της σαρκοπενίας και η αεροβική άσκηση βοηθάει αφού συμβάλει στην αύξηση της πρωτεϊνικής σύνθεσης και στη διατήρηση της μυϊκής μάζας στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.

Συμπληρώματα διατροφής και σαρκοπενία

Η συμπληρωματική χορήγηση άλλων διατροφικών στοιχείων όπως κρεατίνης και βιταμίνης D έχει φανεί ότι έχει θετική επίπτωση στην υγεία των ατόμων με ήδη διαγνωσμένη σαρκοπενία. Η συμπληρωματική λήψη κρεατίνης αυξάνει τη μυϊκή δύναμη, και όχι τόσο τη μυϊκή μάζα, ειδικά όταν αυτή συνδυάζεται με κατάλληλη άσκηση.

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D είναι η πλέον διαδεδομένη διατροφική ανεπάρκεια για τους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας ανεξαρτήτως φυλής ή εθνικότητας. Τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D (25 (OH)) μειώνονται με την ηλικία. Τα μειωμένα επίπεδα βιταμίνης D σχετίζονται με χαμηλή μυϊκή δύναμη. Η συμπλήρωση της βιταμίνης D σε άτομα με χαμηλά επίπεδα αυξάνει τη μυϊκή δύναμη. Τα επίπεδα 25 (OH) βιταμίνης D θα πρέπει να μετριούνται σε όλα τα σαρκοπενικά άτομα και η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης D σε δόσεις επαρκείς για την αύξηση των επιπέδων άνω των 100 nmol / L θα πρέπει να δίνεται ως επικουρική θεραπεία. Δοσολογίες 50.000 IU βιταμινών D2 ή D3 ανά εβδομάδα θεωρούνται αποδεκτές.

Ειδικά, σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση συστήνεται η χορήγηση 800 μονάδων (UΙ) βιταμίνης D, μέσα από τη λήψη συμπληρωμάτων ασβεστίου και βιταμίνης D. Τέλος, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η ορμονική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα σαρκοπενικά άτομα και να μειώσει τη διάρκεια νοσηλείας τους σε νοσοκομεία.

Πηγή: mednutrition.gr