Revenge porn, η μόδα που έγινε μάστιγα και καταστρέφει ζωές

Γράφει η Πανδώρα Κουλάδη

Το «revenge porn» ή αλλιώς «εκδικητικό πορνό» έχει μετατραπεί σε μια παγκόσμια μάστιγα. Αποτελεί μια μορφή κακοποίησης, έναν βιασμό που αποδομεί όλο το είναι του θύματος, με τραυματικές συνέπειες. Θύματα τις περισσότερες φορές φαίνεται να είναι γυναίκες και κορίτσια, που νιώθουν ότι «βιάζονται» για δεύτερη φορά όταν ο περίγυρος υποστηρίζει ότι προκάλεσαν την συμπεριφορά του θύτη.

«Το θύμα μπορεί, λόγω της ντροπής που αισθάνεται να αποσυρθεί και να απομονωθεί, διότι δεν μπορεί συναισθηματικά να διαχειριστεί την έκθεση και τον δημόσιο εξευτελισμό. Η επιδοκιμασία της κοινωνίας είναι παράγοντας κινδύνου στην ψυχοσύνθεση του θύματος» λέει στο newsbeast.gr η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, υποψήφια διδάκτωρ, Φωτεινή-Ελβίσα Φροκκάι.

Από την άλλη υπάρχει και ο θύτης, που φαίνεται να αντλεί ικανοποίηση από την πράξη του. Τι τον ωθεί όμως σε μια τέτοια συμπεριφορά; «Μπορεί και ο ίδιος να υπήρξε στο παρελθόν θύμα σε μια άλλη κατάσταση και ίσως είναι ένα άτομο που διακατέχεται από ανασφάλεια και αντλεί ικανοποίηση από τον πόνο που προκαλεί» λέει μεταξύ άλλων η ψυχολόγος.

Το «εκδικητικό πορνό» φαίνεται να αποτελεί ακόμα θέμα-ταμπού με τα θύματα να μην αναζητούν βοήθεια στον ειδικό. «Είναι μια πληγή που κάθε φορά που το σκέφτεται ή το συζητάει το θύμα είναι επώδυνη και αυτό μπορεί να οδηγήσει στην αποσιώπηση του ή και την απώθησή του από το θύμα στην προσπάθειά του να αμυνθεί σε κάτι τόσο τραυματικό που “βιάζει την ψυχή του” λέει η κ. Φρροκάι.

-Πώς αλλάζει την ψυχοσύνθεση του θύματος το revenge porn;

Η διαπόμπευση του θύματος μέσω της διάρρευσης φωτογραφιών από προσωπικές στιγμές παρά τη θέληση του, βιώνεται σαν «βιασμός», όπως έχουν περιγράψει θύματα τέτοιας συμπεριφοράς. Οι συνέπειες για το θύμα μπορεί να είναι τραυματικές. Έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα που πέφτουν θύματα τέτοιας πράξης εμφανίζουν πολλές ψυχολογικές δυσκολίες, από πολύ έντονο άγχος και στρες (Citron & Franks, 2014; Franks, 2016) μέχρι και συμπτώματα κατάθλιψης και αυτοκτονικό ιδεασμό (Henry et al., 2017).

Επίσης, το θύμα μπορεί λόγω της ντροπής που αισθάνεται να αποσυρθεί και να απομονωθεί, διότι δεν μπορεί συναισθηματικά να διαχειριστεί την έκθεση και τον δημόσιο εξευτελισμό. Η επιδοκιμασία της κοινωνίας είναι παράγοντας κινδύνου στην ψυχοσύνθεση του θύματος. Όταν ενισχύεται αυτή η απομόνωση υπάρχει δυσκολία στην «επούλωση του τραύματος» και το θύμα μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο ενοχών και απολογισμού στην περίπτωση που κάποιοι θεωρήσουν ότι φέρει ευθύνη.

-Γιατί το κάνει ο θύτης; Ποιο είναι το προφίλ του;

Το revenge porn είναι μια πολύ οδυνηρή εμπειρία για το άτομο που τη βιώνει. Οι περισσότεροι εστιάζουν στο θύμα και τις επιπτώσεις που έχει σε αυτό. Τι κρύβεται όμως πίσω από τέτοια συμπεριφορά;

Ο θύτης, όπως και σε κάθε άλλη εκφοβιστική συμπεριφορά, αντλεί ικανοποίηση από αυτή την πράξη. Ο στόχος του είναι να προκαλέσει και να πληγώσει το θύμα. Υπάρχουν πολλά εσωτερικά κίνητρα, καθώς και ανασφάλειες που μπορεί να υποβόσκουν. Αρχικά, μέσω της έκθεσης επιδιώκει την εκδίκηση του σύντροφό του. Ο πόνος που προκαλεί στο θύμα τον κάνει να νιώθει ανώτερος. Η ανωτερότητα που νιώθει ο θύτης είναι όμως μια ψευδαίσθηση. Μπορεί και ο ίδιος να υπήρξε στο παρελθόν θύμα σε μια άλλη κατάσταση και ίσως είναι ένα άτομο που διακατέχεται από ανασφάλεια και αντλεί ικανοποίηση από τον πόνο που προκαλεί.

Επίσης, είναι ένα άτομο που επιζητά την προσοχή και δεν έχει ενσυναίσθηση, καθώς δεν μπορεί να καταλάβει τον αντίκτυπο της συμπεριφοράς του στο θύμα.

Μια σχετική έρευνα βρήκε ότι οι θύτες έχουν την «σκοτεινή τριάδα» και αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν να κάνουν με τον ναρκισσισμό, τον μακιαβελισμό και την ψυχοπαθητικότητα. Tο «σκοτεινό» αναφέρεται στο άτομο που έχει κακόβουλες ιδιότητες. Αυτά τα άτομα δυσκολεύονται να αφήσουν το σύντροφό τους και ζητούν εκδίκηση προκειμένου να ελέγξουν και να επιβληθούν στα θύματα.  (Pina, Holland, & James, 2017). Το σίγουρο είναι ότι αυτά τα άτομα έχουν ιδιαίτερη προσωπικότητα, που μπορεί να αποτελέσει προβλεπτικό παράγοντα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι το revenge porn είναι αποδεκτό από τους «παριστάμενους» οι οποίοι παρακολουθούν και ενισχύουν αυτό το φαινόμενο.

-Πώς αντιμετωπίζει ο κοινωνικός περίγυρος τα θύματα του revenge porn; Υπάρχει στίγμα;

Τα στατιστικά δείχνουν ότι οι γυναίκες και τα παιδιά θυματοποιούνται και πλήττονται  περισσότερο από αυτή τη νέα μάστιγα. Πολλές φορές ο κοινωνικός περίγυρος, λόγω περιορισμένης γνώσης επί του φαινομένου, μπορεί να αποδώσει την ευθύνη στο θύμα που ενεπλάκει σε συνεύρεση με το σύντροφό του και δεν προφύλαξε τον εαυτό του. Πολλοί μάλιστα τείνουν να πουν ότι το θύμα, που συνήθως πρόκειται για γυναίκα, προκάλεσε αυτή τη συμπεριφορά. Έτσι, δημιουργείται ένα βαρύ κλίμα σε βάρος του θύματος, ενισχύοντας τις ενοχές του.

Για να μπορέσει να αντιμετωπιστεί το κοινωνικό στίγμα θα πρέπει να γίνει κατανόηση του φαινομένου, ούτως ώστε να μειωθεί η ευθύνη του θύματος στο πλαίσιο της πορνογραφικής εκδίκησης και να αποτελέσει βασικό βήμα για να λάβουν βοήθεια τα θύματα.

Είναι σημαντικό η κοινωνία να δείξει ενσυναίσθηση για το θύμα και να καταδικάσει με τη στάση της τέτοιες συμπεριφορές. Μόνο με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να αντιμετωπιστεί και να εξαλειφθεί το φαινόμενο αυτό. Ακόμα και η αποσιώπηση ενισχύει το φαινόμενο που μαστίζει εκατοντάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

-Εντάσσεται το revenge porn στο πλαίσιο μιας γενικότερης ψυχοσεξουαλικής συμπεριφοράς; Μπορεί δηλαδή κάποιος να αναζητήσει τέτοια σημάδια σε μια σχέση;

Το φαινόμενο revenge porn είναι μια νεοεισαχθείσα τάση που εξελίχθηκε με την πρόοδο της τεχνολογίας. Δεν έχει μελετηθεί επαρκώς, ούτε έχει ενταχθεί προς το παρόν σε κάποια σεξουαλική διαταραχή. Πιο πολύ άπτεται της προσωπικότητας του ατόμου. Μπορεί δηλαδή ένα άτομο να διακρίνει κάποιες παράλογες ή ακραίες αντιδράσεις στο σύντροφό του και κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, όπως αναφέρονται παραπάνω.

Ωστόσο, δεν μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα η έκβαση της σχέσης. Η σχέση εμπιστοσύνης εδραιώνεται σταδιακά σε μια συντροφική σχέση. Εντούτοις, σε κάθε περίπτωση τα ζευγάρια είναι σημαντικό να διαφυλάσσουν την ερωτική τους ζωή και να μην συναινούν στην βιντεοσκόπηση της προσωπικής τους ζωής.

-Καταφεύγουν στον ψυχολόγο τα θύματα ή παραμένει θέμα-ταμπού;

Φαίνεται ότι το φαινόμενο revenge porn είναι θέμα-ταμπού και πολλές φορές τα θύματα μπορεί να μην αναζητήσουν βοήθεια και να καταφύγουν στον ψυχολόγο. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί τα θύματα μπορεί να ματαιωθούν και να αποσυρθούν, στην προσπάθειά τους να το αντιμετωπίσουν μόνοι τους.

Μια τέτοια τραυματική εμπειρία μπορεί να βιώνεται ως παρατεταμένο πένθος, μιας και το θύμα μπορεί εμμονικά να μπαίνει στη διαδικασία να ξανά βλέπει το δημοσιευμένο υλικό και μόνο στη σκέψη ότι το έχουν δει πολλοί χρήστες να μην θέλει να το συζητήσει παραπάνω. Είναι μια πληγή που κάθε φορά που το σκέφτεται ή το συζητάει το θύμα είναι επώδυνη και αυτό μπορεί να οδηγήσει στην αποσιώπηση του ή και την απώθησή του από το θύμα στην προσπάθειά του να αμυνθεί σε κάτι τόσο τραυματικό που «βιάζει την ψυχή του».

Η καταφυγή στον ειδικό ενδείκνυται και είναι απαραίτητη. Είναι μείζονος σημασίας το θύμα να συζητήσει για όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει, καθώς και να απενεχοποιηθεί για την έκβαση της σεξουαλικής πράξης που κατέληξε σε εφιάλτη.

Το βίωμα μιας τέτοιας εμπειρίας μπορεί να κάνει το θύμα πολύ εσωστρεφές και να κλονίσει την εμπιστοσύνη του και σε άλλους ανθρώπους. Η ερωτική συνεύρεση αποτελεί μέρος μιας σχέσης και είναι κρίμα να εκμαυλίζεται και να καταδικάζεται με αυτό τον απάνθρωπο τρόπο.

-Τι γίνεται όταν θύμα και θύτης είναι ανήλικοι; Τι μπορεί να κάνει η οικογένεια;

Η χρήση της τεχνολογίας είναι καλή. Στην περίπτωση όμως που γίνεται κατάχρηση έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Στην τελευταία περίπτωση πιο πιθανό είναι να καταφύγουν τα παιδιά, που δυσκολεύονται να έχουν αυτοέλεγχο.

Τα παιδιά, και συνήθως τα κορίτσια, είναι πιο επιρρεπή στο να πέσουν θύματα ενός τέτοιου φαινομένου, διότι εμπιστεύονται πιο εύκολα και είναι πιο αφελή στην εκτίμηση των προθέσεων του άλλου. Επίσης, δεν αντιλαμβάνονται τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την κοινοποίηση των προσωπικών τους δεδομένων στο διαδίκτυο και αυτό συνεπάγεται αρνητικές συνέπειες στην ψυχοσύνθεση τους.

Ο σεξουαλικός εκβιασμός μέσα από το διαδίκτυο είναι μια νέα επίμεμπτη πράξη που έχει σοβαρές συνέπειες για το θύμα. Μπορεί τα εμπλεκόμενα μέλη να είναι ανήλικα, ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αποτελεί μια αξιόποινη πράξη και τραυματική. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό η οικογένεια να μπορεί να ελέγξει την δραστηριότητα των παιδιών τους και στην περίπτωση που υποπτευθεί κάτι να λάβει τα μέτρα της καταφεύγοντας στην δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος.

Στην περίπτωση που το παιδί τους πέσει θύμα του revenge porn, τότε η καταφυγή τους στον ειδικό είναι απαραίτητη. Τα παιδιά είναι πιο πιθανό να αποσιωπήσουν τέτοιο συμβάν, επειδή μπορεί να έχουν εκφοβιστεί και να φοβούνται να πουν την αλήθεια. Η παρατήρηση της συμπεριφοράς και η επίβλεψη της δραστηριότητας των παιδιών τους είναι οι καλύτεροι τρόποι προστασίας των παιδιών.