Η μικρή ευρωπαϊκή χώρα που θέλει να πλουτίσει πολιτογραφώντας εικονικούς δημότες

Ένα πλήρες φάσμα ηλεκτρονικών υπηρεσιών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα δηλαδή που σου επιτρέπει να κάνεις κυριολεκτικά τα πάντα από το σπίτι σου. Καλύπτοντας όλες τις πτυχές αυτού που αποκαλούμε e-government, από υγειονομική περίθαλψη και φορολογικές δηλώσεις μέχρι και ψήφο στις εθνικές εκλογές από την άνεση του σπιτιού σου! Ακόμα και έναρξη επιχείρησης μπορείς να κάνει σε λιγότερο από 20 λεπτά της ώρας.

Η Εσθονία είναι ο μεγάλος πρωτοπόρος εδώ και μάλιστα σε παγκόσμια κλίμακα, ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης στον τομέα της ψηφιοποιημένης δημόσιας διοίκησης. Το πρωτοποριακό και εύχρηστο μοντέλο ηλεκτρονικής διακυβέρνησής της έχει χαιρετιστεί από όλους για τη λειτουργικότητα και την τεχνολογική καινοτομία του, γλιτώνοντας τους πολίτες από την ταλαιπωρία αλλά και τον Λεβιάθαν της γραφειοκρατίας.

Μόνο που η περιβόητη εσθονική πλατφόρμα διακυβέρνησης με τις απαράμιλλες ψηφιακές επιδόσεις εξελίσσεται στις μέρες μας σε κάτι επίσης πρωτοποριακό, αν και αυτό δεν θα εκτιμηθεί πιθανότατα με τον ίδιο τρόπο…

Μια μικρή χώρα με μεγάλη όρεξη για χρήμα

Με μόλις 1,3 εκατ. πολιτογραφημένους υπηκόους, η Εσθονία παραμένει μια από τις μικρότερες πληθυσμιακά χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μόνο που οι φιλοδοξίες της θέλουν να την καταστήσουν μια από τις πολυπληθέστερες χώρες του κόσμου. Πολυπληθέστερες σε όρους ηλεκτρονικών κατοίκων, μια κατηγορία που η ίδια έχει εγκαινιάσει ζητώντας να σφυρηλατήσει ψηφιακούς δεσμούς με πολίτες άλλων χωρών και κυρίως επιχειρηματίες. Με πόσους; Τα δικά της όνειρα θα ήταν ικανοποιημένα για την ώρα με 10 εκατομμύρια!

Ξεκινώντας πιλοτικά εδώ και κάμποσα χρόνια, το πρόγραμμα e-residency (ηλεκτρονική διαμονή) δίνει την ευκαιρία σε πολίτες άλλων κρατών να δημιουργήσουν έναν λογαριασμό σε εσθονική τράπεζα και να κάνουν έναρξη επιχείρησης με έδρα την Εσθονία χωρίς να πρέπει να εμφανιστούν στη χώρα.

Όλα γίνονται μέσω μιας ψηφιακής υπογραφής, ένα είδος εικονικής υπηκοότητας που παρέχει πρόσβαση στο σύστημα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης από μακριά. Από το ίντερνετ, εν προκειμένω. Ήταν μάλλον το επόμενο λογικό βήμα για μια τόσο εκτεταμένη και προωθημένη βεντάλια ψηφιακών υπηρεσιών, η οποία στρέφεται πια στην προσέλκυση κεφαλαίων με αντάλλαγμα τη μη φυσική παρουσία.

Η Εσθονία διαφημίζει το πρόγραμμα στο εξωτερικό με γενναίες εκστρατείες, κλείνοντας το μάτι στους επιχειρηματίες που ψάχνονται. Κάθε ιδιοκτήτης εταιρίας μπορεί να ανοίξει και να λειτουργήσει μια επιχείρηση «στην Ευρωπαϊκή Ένωση», όπως τονίζεται χαρακτηριστικά, και να επωφεληθεί από τα χαμηλά κόστη λειτουργίας, τις ευκολίες της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και, σε κάποιες περιπτώσεις, από την ιδιαιτέρως χαμηλή φορολογία.

«Αν θέλετε να τρέξετε μια πλήρως λειτουργική επιχείρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σε ένα πολύ καλό εμπορικό κλίμα, από οποιοδήποτε σημείο στον κόσμο, το μόνο που χρειάζεστε είναι το e-residency και έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά το 2016 ο (πρώην σήμερα) πρωθυπουργός της χώρας, Τάαβι Ρούιβας.

Το μόνο που δεν εξασφαλίζει το e-residency είναι ιθαγένεια και διαβατήριο με το εθνόσημο της Εσθονίας. Ούτε και ψήφο στις εκλογές φυσικά, καθώς μιλάμε για πλασματική ουσιαστικά υπηκοότητα. Την ίδια ώρα βέβαια, οι ηλεκτρονικοί κάτοικοι δεν χρωστούν φόρους στο κράτος. Το κάνουν οι επιχειρήσεις τους, και πάλι όμως με εντυπωσιακά χαμηλή φορολογία.

Η πλειονότητα εξάλλου των απομακρυσμένων κατοίκων της Εσθονίας προβαίνουν σε μια τέτοια κίνηση με το επιχειρηματικό δέλεαρ κατά νου. Η κυβέρνηση της χώρας εκτιμά πως μέχρι το 2025 θα έχει αγγίξει τον στόχο των 10 εκατ. ηλεκτρονικών πολιτών και θα έχει πετύχει τον μεγάλο στόχο της, τον πολυπόθητο πλούτο…

Τι τους κάνεις τους ψηφιακούς κατοίκους, Εσθονία;

Οι αξιωματούχοι της χώρας έχουν περιγράψει πολλάκις αυτό το πολυθρύλητο e-residency ως το πρώτο βήμα προς ένα ολότελα ρευστό και ηλεκτρονικό μέλλον, στο οποίο οι χώρες θα διαγωνίζονται για να βάλουν στο χέρι τους καλύτερους ανθρώπους του πλανήτη. Καλύτερους σε όρους οικονομικής αποτελεσματικότητας, αλίμονο.

Η κίνηση της χώρας να μαζέψει πλασματικούς κατοίκους έχει συγκεντρώσει στις μέρες μας και ουκ ολίγους μιμητές, καθώς η μπίζνα είναι προφανώς μεγάλη για να αφεθεί στην αποκλειστική διακριτική ευχέρεια των Εσθονών.

Η καλιφορνέζικη εταιρία πληρωμών Stripe, για παράδειγμα, έχει ήδη υιοθετήσει ένα πρόγραμμα (Atlas) που σου στήνει άμεσα μια εταιρία με έδρα το Ντέλαγουερ και σου εξασφαλίζει λογαριασμό σε κάποια τράπεζα της πολιτείας. Φτάνει να δεχτείς να κάνεις τις ηλεκτρονικές συναλλαγές σου μέσα από την πλατφόρμα της Stripe.

Ό,τι κάνει και η Εσθονία δηλαδή, μόνο που η μικρή ευρωπαϊκή χώρα το κάνει καλύτερα. Καθώς εδώ το κάνει το ίδιο το κράτος. Κι αν θέλει το κράτος, έχει τον τρόπο να παρακάμπτει γραφειοκρατία και τυπικότητες, επιτρέποντάς σου να λειτουργείς μια επιχείρηση σε ευρωπαϊκό έδαφος (και περιβάλλον Ευρωπαϊκής Ένωσης) χωρίς να πρέπει να ξοδεύεις λεφτά για να ζεις στη Γηραιά Ήπειρο.

Το μοντέλο της Εσθονίας έχει ακόμα να λέει για το μεγάλο της καμάρι, έναν Ινδό. Ο ηλεκτρολόγος Arvind Kumar, που ζούσε σε ένα προάστιο της Μουμπάι, εγκατέλειψε τη θέση του σε ένα εργοστάσιο, μια καριέρα 30 ολόκληρων ετών, για να φτιάξει τη δική του επιχείρηση όταν έμαθε για τις εσθονικές διευκολύνσεις. Η Kaytek Solutions OÜ ιδρύθηκε πράγματι με έδρα το Ταλίν.

Ο Kumar ταξίδεψε ως την Εσθονία και αφιέρωσε μισή μέρα για να στήσει έναν τραπεζικό λογαριασμό και ένα εικονικό γραφείο στην πρωτεύουσα. Όλα αυτά, περιλαμβανομένου του εισιτηρίου, του στοίχισαν 3.000 ευρώ και έκτοτε πληρώνει απλώς 440 ευρώ τον χρόνο στο εσθονικό Δημόσιο για τη λειτουργία της επιχείρησής του. Ο Kumar δήλωσε πως χωρίς τους Εσθονούς δεν θα έκανε ποτέ ένα τέτοιο βήμα, καθώς το ινδικό σύστημα για την έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι «χρονοβόρο, δύσκολο και ακριβό».

Το χαμηλό κόστος λειτουργίας ήταν επίσης ο μεγάλος παράγοντας που έπεισε τον Vojkan Tasic, πρόεδρο μιας εταιρίας ταξί με λιμουζίνες, να επιλέξει το Ταλίν ως τη νέα έδρα της δουλειάς του. Η Limos4 μετακόμισε στην Εσθονία, έριξε κατά πολύ τα κόστη λειτουργίας και μέσα σε λίγα χρόνια εμφανίστηκε σε 20 μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, έχοντας πια πελάτες τους γαλαζοαίματους Ευρώπης και Μέσης Ανατολής.

Ανταγωνιστές της Εσθονίας ήταν το Ντέλαγουερ και η Ιρλανδία, ο Tasic επέλεξε ωστόσο την Εσθονία για το μικρότερο ποσοστό που κρατάει στις συναλλαγές μέσω πιστωτικής, αλλά και μια σειρά ακόμα από εμπορικές διευκολύνσεις. Οι Εσθονοί δεν επιβάλλουν στους επιχειρηματίες που λειτουργούν μέσω αυτού του προγράμματος φόρο στα κέρδη των ηλεκτρονικών εταιριών τους, φτάνει τα χρήματα να επανεπενδύονται στη δουλειά.

Βγάζοντας το ηλεκτρονικό του αποτύπωμα και μεταφέροντας την εταιρία του στην Εσθονία, ο Tasic είδε τα κέρδη του να αυξάνονται αυτομάτως κατά 20%, αγγίζοντας τα 2 εκατ. δολάρια σε εντυπωσιακά σύντομο χρονικό διάστημα.

Τι αποκομίζει όμως η Εσθονία από όλες αυτές τις παροχές στους e-επιχειρηματίες της; Χρήματα φυσικά, με τη μορφή των αμοιβών που απαιτούνται για να εκδοθεί και να νομιμοποιηθεί το e-residency. Αλλά και την έμμεση φορολογία. Γιατί μπορεί ο ηλεκτρονικός επιχειρηματίας να μην αποδίδει φόρους, το κάνουν όμως οι ντόπιοι λογιστές και οι νομικοί σύμβουλοι που θα χρειαστεί αυτός να συνεργαστεί για την επιχείρησή του.

Πώς βγαίνει η ηλεκτρονική κάρτα πολίτη; Με μια απλή online αίτηση, την οποία θα επεξεργαστεί η τοπική αστυνομία και μια σειρά από δημόσιες υπηρεσίες για να δώσουν το πράσινο φως. Ακόμα και ο τραπεζικός λογαριασμός ηλεκτρονικά ανοίγει πια, αν και ο ψηφιακός πολίτης θα χρειαστεί να πεταχτεί μέχρι την πρεσβεία της Εσθονίας στη χώρα του για να παραλάβει την κάρτα. Όπου και θα διασταυρωθεί τελικά πως είναι ο ίδιος άνθρωπος που έκανε την αίτηση, αποφεύγοντας έτσι τις χοντρές περιπτώσεις απάτης…

Τι γίνεται με τις απάτες;

Ήδη από την πρώτη στιγμή, πολλοί ανησυχούσαν πως το e-residence θα προσέλκυε τυχοδιώκτες και απατεώνες, ανθρώπους που θα ήθελαν να προστατευτούν από τον νόμο δηλαδή κάνοντας δουλειές στην Εσθονία και ζώντας πολύ μακριά από τη δικαιοδοσία της.

Μέχρι τώρα όμως δεν έχουν αναφερθεί σοβαρές υποθέσεις απάτης ή παράνομης δραστηριότητας στο πρόγραμμα. «Ξεκάθαρα, αυτό δεν είναι σοβαρό πρόβλημα», λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής δημόσιων οικονομικών του Πολυτεχνείου του Ταλίν, Karsten Staehr.

Η Εσθονία έχει δηλώσει εξάλλου πως κρατάει αντίγραφα ασφαλείας των μητρώων των ηλεκτρονικών κατοίκων της στην Αγγλία…

Θα δουλέψει όντως η μπίζνα;

Σε μελέτη του που δημοσιεύτηκε στην έγκριτη επιθεώρηση του Χάρβαρντ «Harvard Business Review», ο καθηγητής διοίκησης επιχειρήσεων Juan Pablo Vazquez Sampere διατείνεται πως η ηλεκτρονική υπηκοότητα της Εσθονίας παραμένει ό,τι πιο δελεαστικό σε όρους επιχειρείν έχει παρουσιαστεί τα τελευταία χρόνια.

Γιατί το κόλπο γκρόσο των Εσθονών τους επιτρέπει όχι μόνο να ενθαρρύνουν το επιχειρείν στην οικονομία τους, αλλά και να βγάζουν όντως λεφτά μέσα από τις συνδρομές της ηλεκτρονικής κάρτας και τις πληρωμές που οφείλει να κάνει ο απομακρυσμένος επιχειρηματίας.

Ακόμα καλύτερα, οι ηλεκτρονικοί κάτοικοι δεν ζουν πράγματι στη χώρα, αφήνουν απλώς τον οβολό τους και δεν επιβαρύνουν το σύστημα δημόσιας διοίκησης με τα συνήθη κόστη που κάθε πολίτης ενέχει για το κράτος. Και αξίζει φυσικά να σημειωθεί πως το μοντέλο ψηφιοποίησης της Εσθονίας δεν είναι απλώς εδώ για να κάνει τη διαδικασία του επιχειρείν ευκολότερη ή αποδοτικότερη, αλλά για να δημιουργήσει έναν εναλλακτικό τρόπο παραγωγής πλούτου. Με ένα νέο μοντέλο υπηκοότητας ουσιαστικά.

Εξαιρετικά επιτυχημένο κρίνεται λοιπόν για την ώρα το παράδειγμα της Εσθονίας που δημιουργεί στην πράξη έναν νέο τρόπο να βγεις στην αγορά και να λειτουργείς αποτελεσματικότερα και φτηνότερα. Με μια έξυπνη κίνηση, απότοκο της τεράστιας προσπάθειας για ψηφιοποίηση των υπηρεσιών διακυβέρνησης που ξεκίνησε ουσιαστικά από το 2002, η Εσθονία μετατράπηκε σε λίκνο επιχειρηματικότητας για τόσα και τόσα startups, με τα οποία ανοίγονται οι ιδρυτές τους στη μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά με ένα κλάσμα μόνο του κόστους που θα χρειάζονταν για μόνιμη διαβίωση στην Ευρώπη.

Για να αποδώσει οικονομική αξία, μια νέα τεχνολογία πρέπει να κάνει πολλά και διάφορα, καθώς η καινοτομία από μόνη της δεν φτάνει. Χρειάζεται να δημιουργήσει μια νέα εμπορική οδό, τη ζωογόνα διέξοδο ενός καινούριου επιχειρηματικού μοντέλου. Και αυτό ακριβώς κάνει η Εσθονία με τους νοικιασμένους ηλεκτρονικούς πολίτες της, καταστρατηγεί την πεπατημένη ευαγγελιζόμενη έναν νέο τρόπο να βγάζεις χρήμα για όλους…