Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Η Ελένη δεν μπορεί να καθίσει σε άλλον καναπέ πέραν του δικού της που γνωρίζει ότι είναι καθαρός, αφού αλλάζει τα καλύμματα κάθε μέρα και δεν αφήνει τα παιδιά να καθίσουν ποτέ εκεί με τα ρούχα του σχολείου, ούτε τον άνδρα της με τα ρούχα της δουλειάς.

Μέσα στο μυαλό τους

Το μυαλό του Πέτρου και της Ελένης «κολλάει» σε μια συγκεκριμένη σκέψη ή εικόνα. Αυτή η σκέψη ή εικόνα επανέρχεται ξανά και ξανά, ενώ παράλληλα συνοδεύεται και από έντονο άγχος.

Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να χαρακτηριστούν παθολογικές και τότε γίνεται λόγος για Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ, Obsessive Compulsive Disorder-OCD). Η ΙΨΔ χαρακτηρίζεται είτε από ιδεοληψίες είτε από καταναγκασμούς είτε και από τα δύο και προκαλεί πολύ έντονο άγχος στους πάσχοντες. Οι καταναγκασμοί και οι ιδεοληψίες καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς τους σε βαθμό που να επηρεάζεται η επαγγελματική, η κοινωνική και η συναισθηματική ζωή τους.

Εμμονές και καταναγκασμοί

-Οι εμμονές-ιδεοληψίες είναι επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις ή εικόνες που ο πάσχων αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει. Συνήθως καταλαβαίνει ότι είναι παράλογες, δεν θέλει να τις έχει και του προκαλούν συναισθήματα φόβου, αμφιβολίας, απέχθειας και άγχους.

-Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή σκέψεις τις οποίες ο ασθενής αισθάνεται υποχρεωμένος να τελέσει προκειμένου να διώξει τις εμμονές του και να ηρεμήσει. Οι άνθρωποι με ΙΨΔ αντιλαμβάνονται ότι οι καταναγκασμοί είναι μόνο μια προσωρινή λύση, αλλά μην έχοντας βρει καλύτερο τρόπο να αντεπεξέλθουν, βασίζονται σε αυτούς ως μια προσωρινή διέξοδο. Προσπαθούν, επίσης, να αποφεύγουν καταστάσεις που ενεργοποιούν τις εμμονές τους.

-Συνήθως, οι εμμονές έχουν να κάνουν με τον φόβο του πάσχοντος ότι θα μολυνθεί από κάποιον ιό ή αρρώστια, με την καθαριότητα, με την αγωνία ότι θα χάσει τον έλεγχο, με την τελειομανία, με το άγχος ότι θα προκαλέσει κακό ή θα βλάψει κάποιον αν δεν κάνει τα πράγματα με έναν συγκεκριμένο τρόπο, με ανεπιθύμητες σεξουαλικές σκέψεις, με τη θρησκεία (ότι δηλαδή θα γίνει βλάσφημος) ή με έντονη ανησυχία για το τι είναι ηθικό και τι όχι. Άλλες εμμονές έχουν να κάνουν με ιδέες για τυχερούς και άτυχους αριθμούς ή για «σωστά» χρώματα.

-H ψυχαναγκαστική συμπεριφορά σχετίζεται π.χ. με το πλύσιμο και την καθαριότητα, με την επανάληψη, με το μέτρημα κατά τη διάρκεια εκτέλεσης μιας δραστηριότητας, ώστε να τελειώνει σε έναν «καλό» ή «σωστό» αριθμό. Άλλες ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές σχετίζονται με τη συλλογή αντικειμένων, η οποία οδηγεί σε συνωστισμό πραγμάτων και αταξία στο σπίτι, ή
με την αποφυγή καταστάσεων που μπορεί να πυροδοτήσουν στον πάσχοντα τις ιδεοληψίες-εμμονές.

Ποιους προτιμά

Η μέση ηλικία έναρξης της διαταραχής είναι τα 19 χρόνια, αλλά στο 25% των περιπτώσεων ξεκινά στα 14 χρόνια και σπανίως εμφανίζεται μετά τα 35. Βασικό στοιχείο προκειμένου να γίνει η διάγνωση είναι οι εμμονές ή/και οι καταναγκασμοί να καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της καθημερινότητας του πάσχοντος -πάνω από 1 ώρα την ημέρα-, με αποτέλεσμα να δυσκολεύουν τη ζωή του.

Τι φταίει

Η διαταραχή έχει συσχετιστεί με ανεπάρκεια σεροτονίνης σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη ρύθμιση των πρωτόγονων παρορμήσεων (σεξουαλικότητα, καθαριότητα). Επιπλέον, φαίνεται ότι οι άνθρωποι με ΙΨΔ αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα με έναν τρόπο άκαμπτο – συνήθως πρόκειται για ανθρώπους που ζουν ή έχουν ζήσει σε ένα ανασφαλές ή πολύ αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον.

Και τώρα;

Ίσως το πιο δύσκολο έργο σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της ΙΨΔ είναι να κατανοήσει ο πάσχων ότι η «ιδιοτροπία» του ταλαιπωρεί όχι μόνο τον ίδιο, αλλά και τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του, οι οποίοι υποφέρουν από τις εμμονές του. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να ζητηθεί η βοήθεια ενός ειδικού.

Ο τρόπος αντιμετώπισης συνήθως περιλαμβάνει φαρμακοθεραπεία (αντικαταθλιπτικά που ρυθμίζουν τα επίπεδα της σεροτονίνης) και ψυχοθεραπεία, όπως π.χ. συμπεριφορική ψυχοθεραπεία. Η πιο συνηθισμένη τεχνική της τελευταίας είναι η συστηματική έκθεση του ασθενούς στην ιδεοληψία του (με την καθοδήγηση του θεραπευτή ή ενός συγγενούς), ώστε να διαπιστώσει ότι τελικά δεν θα συμβεί αυτό που φοβάται και να σπάσει τα δεσμά της εμμονής του. Βοηθά επίσης η ενημέρωση για την ΙΨΔ και η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης ατόμων που πάσχουν από ΙΨΔ.