Ένα γκρίζο πρωινό του Ιανουαρίου του 2019, η Μέγκαν Μαρκλ εθεάθη σε δρόμο του Λονδίνου, καθ’ οδόν για μια συνάντηση. Φορούσε ένα κομψό παλτό και τακούνια, αλλά δεν είναι τα ρούχα της που τράβηξαν την προσοχή του κόσμου. Ήταν τα διαμαντένια σκουλαρίκια που στόλιζαν τα’ αυτιά της.
Τα διαμάντια αυτά, όπως γράφει το BBC, είχαν δημιουργηθεί στο εργαστήριο.
Σύμφωνα με τη Sidney Neuhaus, συνιδρύτρια της εταιρείας Kimaï, που τα έφτιαξε, χρειάστηκαν μόλις πέντε ημέρες για τη δημιουργία τους. Η εταιρεία έχει έδρα την Αμβέρσα, πρωτεύουσα της παγκόσμιας βιομηχανίας διαμαντιών.
Τόσο η Neuhaus όσο και η συνιδρύτρια της εταιρείας Jessica Warch μεγάλωσαν σε οικογένειες που ασχολούνται με τα διαμάντια. Ο πατέρα της είναι ιδιοκτήτης κοσμηματοπωλείου και ασχολείται με κοσμήματα με διαμάντια, ενώ ο παππούς της δούλευε για την εταιρεία-κολοσσό του κλάδου, την De Beers.
Παρά τις πολυθρύλητες οικογενειακές ιστορίες σχετικά με το εμπόριο διαμαντιών, οι Neuhaus and Warch επέλεξαν να ακολουθήσουν παρόμοια πορεία αλλά με άλλη κατεύθυνση, λόγω του περιβαλλοντικού και ανθρωπιστικού τιμήματος της εξόρυξης των διαμαντιών. Άλλωστε οι Millennials και η Generation Z, που μαζί αποτελούν το βασικό κοινό που αγοράζει διαμάντια για δαχτυλίδια αρραβώνων, σύμφωνα με το βρετανικό δίκτυο, απομακρύνονται από τα «συμβατικά» διαμάντια, με σχεδόν το 70% των millennials να σκέφτονται το ενδεχόμενο να αγοράσουν εναλλακτικά διαμάντι φτιαγμένο στο εργαστήριο.
Τι είναι τα διαμάντια που φτιάχνονται στο εργαστήριο
Πρώτα απ’ όλα, τα διαμάντια που φτιάχνονται στο εργαστήριο είναι διαμάντια, όπως ακριβώς τα ξέρουμε. Χημικά, οπτικά και μοριακά είναι ολόιδια με τα διαμάντια που εξορύσσονται από τα έγκατα της Γης. Τα φυσικά αυτά διαμάντια σμιλεύονται στην τεράστια πίεση και την εξίσου τεράστια ζέστη του μανδύα της Γης, σε βάθος περίπου 160 χιλιομέτρων. Τα περισσότερα δημιουργήθηκαν πριν από ένα έως τρία δισεκατομμύρια χρόνια, σε καιρούς που ο πλανήτης ήταν πιο ζεστός από σήμερα.
Υπάρχουν δύο τρόποι να φτιαχτεί ένα διαμάντι, και οι δύο ξεκινούν με τον «σπόρο» άλλου διαμαντιού. Το πρώτο διαμάντι «εργαστηρίου» φτιάχτηκε με το σύστημα High Pressure High Temperature (HPHT), στο οποίο ο σπόρος τοποθετείται σε ειδικό θάλαμο και εκτίθεται σε θερμοκρασίες περίπου 1.500 βαθμών Κελσίου και τεράστια πίεση.
Μάλιστα, ανακαλύφθηκε και δεύτερος τρόπος να φτιαχτεί ένα διαμάντι, που ονομάζεται Chemical Vapor Deposition (CVD). Σε αυτή τη μέθοδο ο σπόρος τοποθετείται σε σφραγισμένο θάλαμο με αέρια πλούσιο σε άνθρακα και θερμοκρασία περί τους 800 βαθμούς Κελσίου. Υπό τις συνθήκες αυτές, τα αέρια αρχίζουν να «κολλάνε» στον σπόρο, συνθέτοντας ένα διαμάντι στρώμα-στρώμα.
Η τεχνολογία πίσω από τη δημιουργία διαμαντιών στο εργαστήριο έχει σημειώσει πολύ μεγάλη πρόοδο τα τελευταία χρόνια, επιτρέποντας στις εταιρείες να αναπτύξουν διαμάντια καλύτερης ποιότητας πιο γρήγορα και πιο οικονομικά. Αυτό σημαίνει και αυξανόμενο ανταγωνισμό ανάμεσα στις εταιρείες που φτιάχνουν διαμάντια στο εργαστήριο και στις εταιρείες εξόρυξης.
Σήμερα, κοστίζει από 300 έως 500 δολάρια το καράτι για να φτιάξει κανείς ένα διαμάντι με τη μέθοδο CVD, ενώ το 2008 το αντίστοιχο κόστος ήταν 4.000 δολάρια ανά καράτι, σύμφωνα με έκθεση του κέντρου Antwerp World Diamond Centre.
Τα διαμάντια εργαστηρίου είναι μια αυξανόμενη τάση στην αδαμαντο-βιομηχανία. Οι νεότεροι αγοραστές δείχνουν ενδιαφέρον λόγω της τιμής τους, της διαύγειάς τους αλλά και για περιβαλλοντικούς λόγους.
Ο περιβαλλοντικός παράγοντας
Παρά τα καλά στοιχεία, τα διαμάντια που φτιάχνονται στο εργαστήριο δεν είναι αψεγάδιαστα. Παρότι η συλλογή ακριβών πληροφοριών για τη σύγκριση των αποτυπωμάτων άνθρακα στη μία και στην άλλη περίπτωση είναι δύσκολη, είναι γενικά αποδεκτό πως η ενέργεια που απαιτείται για να φτιαχτεί ένα διαμάντι στο εργαστήριο είναι μεγάλη. Έκθεση για το θέμα, για λογαριασμό του Diamond Producers Association, αναφέρει πως τα αέρια του θερμοκηπίου που παράγονται με την εξόρυξη φυσικών διαμαντιών είναι τρεις φορές λιγότερα από αυτά που παράγονται στην ανάπτυξη διαμαντιών στο εργαστήριο.
Αξίζει να σημειωθεί πως το DPA αντιπροσωπεύει επτά από τις μεγαλύτερες εταιρείες εξόρυξης διαμαντιών στον κόσμο, μεταξύ αυτών τις De Beers, Alrosa και Rio Tinto. Ωστόσο, ορισμένες εταιρείες που ασχολούνται με τη δημιουργία διαμαντιών στο εργαστήριο, όπως η αμερικανική Diamond Foundry, έχουν πιστοποιηθεί ως μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα και χρησιμοποιούν μόνο ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Άλλες εταιρείες πάντως έχουν δεχθεί προειδοποιήσεις να μην αυτοπαρουσιάζονται ως «eco-friendly» χωρίς να έχουν στοιχεία που τεκμηριώνουν τον χαρακτηρισμό αυτό.
Στοιχεία της Diamond Foundry δείχνουν πως το συνολικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα των διαμαντιών που δημιουργούνται στη φύση είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό των «εργαστηριακών». «Χρειάζεται πολλή παραπάνω ενέργεια για να βγάλεις ένα διαμάντι από τη Γη σε σχέση με το να δημιουργήσεις ένα πάνω της. Εκτός αυτού, η ενέργεια που χρησιμοποιείται στην εξόρυξη είναι σε γενικές γραμμές βρόμικο ντίζελ ενώ στην παραγωγή διαμαντιών στο εργαστήριο είναι ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές» αναφέρει η εταιρεία στην ιστοσελίδα της.
Εκτιμάται πως για κάθε καράτι φυσικού διαμαντιού αφαιρούνται 250 τόνοι χώματος. Ενδιαφέρον στοιχείο αν σκεφτεί κανείς πως έγινε εξόρυξη 148 εκατ. καρατιών το 2018. Ορισμένα αδαμαντωρυχεία είναι τόσο μεγάλα που φαίνονται από το διάστημα.
Και πάλι όμως, οι αριθμοί πάντως δεν φαίνεται να συγκλίνουν. Έκθεση της Frost & Sullivan υπολόγιζε πως για κάθε καράτι φυσικού διαμαντιού εκλύονται στην ατμόσφαιρα 57 κιλά διοξειδίου του άνθρακα, ενώ σύμφωνα με στοιχεία άλλης εταιρείας, της Trucost, για ένα καράτι διαμαντιού εργαστηρίου εκλύονται 510 κιλά διοξειδίου του άνθρακα και για κάθε καράτι φυσικού διαμαντιού 160 κιλά.
Παρότι γίνονται προσπάθειες να μειωθεί το αποτύπωμα άνθρακα στην εξόρυξη διαμαντιών, η ζημιά στο περιβάλλον δεν περιορίζεται στο διοξείδιο του άνθρακα. Η εξόρυξη έχει συνδεθεί με τη ρύπανση υδάτινων πόρων και την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος της πανίδας κάθε περιοχής.
Το BBC συμπεραίνει πως παρότι ούτε η εξόρυξη διαμαντιών ούτε η δημιουργία τους στο εργαστήριο είναι τέλεια, το «περιβαλλοντικό τίμημα» των φυσικών διαμαντιών φαίνεται να είναι μεγαλύτερο.
Ο ανθρωπιστικός παράγοντας και τα «ματωμένα διαμάντια»
Η περιβαλλοντική ζημιά φαίνεται πάντως να συνδέεται και με ανθρωπιστική. Τα αδαμαντωρυχεία στηρίζονται στη δουλειά ανθρώπων που αμείβονται λίγο και δουλεύουν σε μη ασφαλείς συνθήκες. Ακόμα και τα διαμάντια που βγαίνουν με τη διαδικασία Kimberley, που τέθηκε σε ισχύ το 2000 για να μειώσει το εμπόριο «ματωμένων διαμαντιών», έχουν «θολή» προέλευση. Η ΜΚΟ Global Witness εξηγεί πως υπάρχουν πολλά κενά στη διαδικασία και πως ο ορισμός των «ματωμένων διαμαντιών» δεν έχει περιορίσει την παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα διαμάντια της Ζιμπάμπουε, τη δεκαετία του 2000, που οδήγησαν στον θάνατο εκατοντάδων εργαζομένων στα ορυχεία. Τα διαμάντια που βρέθηκαν εκεί εντοπίστηκαν να πουλιούνται στην Αμβέρσα και το Ντουμπάι και να κυκλοφορούν ελεύθερα στις διεθνείς αγορές, σύμφωνα με τη ΜΚΟ.
Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο θολά όταν ο πολύτιμος λίθος κοπεί και γυαλιστεί και πλέον δεν εμπίπτει στη διαδικασία Kimberley. Από το ορυχείο ως το κοσμηματοπωλείο, τα διαμάντια περνούν από πολλές διαδικασίες και διαδρομές και συχνά ανακατεύονται με διαμάντια από άλλες εξαγωγικές χώρες. Το αποτέλεσμα είναι πως ακόμα και για διαμάντια που εμπίπτουν στη διαδικασία Kimberley, πολλές εταιρείες δεν μπορούν να εντοπίσουν την προέλευση τους.
Από την άλλη πλευρά, εκφράζεται και η ανησυχία πως η ζήτηση για διαμάντια εργαστηρίου είναι πιθανό να πλήξει τις θέσεις εργασίας σε χώρες πλούσιες σε φυσικούς πόρους. Ο Brad Brooks-Rubin, πρώην ειδικός σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για το θέμα, διερωτάται: «Είναι ηθικό να απομακρύνεις τους αγοραστές διαμαντιών από τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι στηρίζονται σε αυτή τη δουλειά;»
Τα διαμάντια δεν είναι μόνο για κοσμήματα
Ακόμα ένα στοιχείο που πιθανώς πολλοί αγνοούν είναι πως τα διαμάντια που χρησιμοποιούνται για κοσμήματα αφορούν μόνο το 30% της αγοράς. Το υπόλοιπο 70% αφορά διαμάντια που πωλούνται για εντελώς άλλους σκοπούς, εργαλεία για γεωτρήσεις, κοπές και ακονίσματα. Και σε αυτόν τον κλάδο είναι που τα διαμάντια εργαστηρίου μπορούν πραγματικά να χρησιμοποιηθούν επ’ ωφελεία του περιβάλλοντος.
Μία από τις βιομηχανικές τους χρήσεις είναι η απολύμανση μολυσμένων υδάτινων πηγών, ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα αποτυπώματα άνθρακα στις επικοινωνίες και τις μεταφορές. Στην περίπτωση αυτή η ανωτερότητά τους, έναντι των φυσικών διαμαντιών, αποδίδεται στην καθαρότητα και τη σκληρότητά τους, καθώς είναι δέκα φορές πιο σκληρά από τα φυσικά διαμάντια. Ακόμα κι ένα μικρό στρώμα διαμαντιού φαίνεται να μειώνει την τριβή στα κινούμενα μηχανικά μέρη, από τους ανεμόμυλους μέχρι τα αυτοκίνητα. Η Nissan καταγράφει μείωση της τριβής μεταξύ των μηχανικών εξαρτημάτων κατά περίπου 40%, όταν χρησιμοποιείται ένα τέτοιο αδαμάντινο «φιλμ». Εν αντιθέσει με τα διαμάντια εργαστηρίου, τα φυσικά διαμάντια δεν έχουν την καθαρότητα που απαιτείται για τέτοιες εφαρμογές.
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και η κοινωνική ευαισθητοποίηση, που δείχνουν να είναι όλο και πιο ψηλά στην ατζέντα των καταναλωτών, διαμορφώνουν το σκηνικό στις πωλήσεις διαμαντιών σήμερα.
