Η χριστουγεννιάτικη προσάραξη στη βραχονησίδα Ίμια που οδήγησε μια ανάσα πριν τον πόλεμο με την Τουρκία

Είναι ανήμερα Χριστουγέννων του 1995, βράδυ της 25ης Δεκεμβρίου. Ένα τουρκικό φορτηγό πλοίο κυπαρισσί χρώματος με το όνομα «Figen Akat», προσαράζει κατά λάθος (;) σε αβαθή ύδατα, μια ανάσα από τη Μικρή Ίμια (ή Μικρό Λημνί). Πρόκειται για μια άσημη μέχρι τότε βραχονησίδα του νοτιοανατολικού Αιγαίου, που η έκτασή της είναι περίπου όσο αυτή ενός ποδοσφαιρικού αγωνιστικού χώρου. Δεν μπορεί να κατοικηθεί, δεν έχει ομαλό έδαφος και φυσικά δεν παράγει τίποτα. Το ίδιο ισχύει και για τη διπλανή Μεγάλη Ίμια (ή Μεγάλο Λημνί) με τη μόνη διαφορά ότι σε αυτή βγαίνει λίγο χορτάκι, οπότε ένας ηλικιωμένος Καλύμνιος άφηνε εκεί τα περίπου 30 κατσίκια του να βοσκήσουν και την επισκεπτόταν τακτικά για να προμηθεύει τα ζώα με νερό και επιπλέον ζωοτροφές.

Μόλις γίνεται γνωστή η προσάραξη, το κοντινό λιμεναρχείο της Καλύμνου, ετοιμάζεται να στείλει ρυμουλκό για την αποκόλλησή του, σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς διάσωσης. Ο Τούρκος πλοίαρχος όμως αρνείται! Ισχυρίζεται ότι βρίσκεται σε ύδατα της πατρίδας του και άρα πρέπει να τον βοηθήσει η εξ ανατολών ακτοφυλακή. Οι αρχές της Καλύμνου αναζητούν λύση από τα υψηλότερα κλιμάκια.

Ξημερώνει η 26η Δεκεμβρίου, ημέρα Πέμπτη. Το λιμεναρχείο ενημερώνει την αρμόδια διεύθυνση του Υπουργείου Εξωτερικών για τα καθέκαστα, η οποία με τη σειρά της επικοινωνεί δια του γραμματέα της ελληνικής πρεσβείας στην Άγκυρα Ιωάννη Παπαμελετίου με τη Διεύθυνση Ελληνικών Υποθέσεων του τουρκικού ΥΠ.ΕΞ. «Ο καπετάνιος και το πλήρωμα κινδυνεύουν στη θάλασσα εάν δεν δεχθούν τη βοήθεια του ρυμουλκού μας που βρίσκεται σε ετοιμότητα για να αποκολλήσει το πλοίο» δηλώνουν. Σημειωτέον ότι ο Άλκης Κούρκουλας στο βιβλίο του «Ίμια, κριτική προσέγγιση του τουρκικού παράγοντα» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης) εξηγεί την άρνηση του καπετάνιου καταθέτοντας μια επιπλέον ερμηνεία. Εάν δεχόταν την αποκόλληση από ελληνικό ρυμουλκό θα έπρεπε να πληρώσει 300.000 με 400.000 δολάρια.

Εγείρεται θέμα κυριότητας των νησίδων

Η απάντηση που δίνει ο τμηματάρχης των ελληνικών υποθέσεων του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών Αχμέτ Μπανγκουγλού την επόμενη μέρα, 27 Δεκεμβρίου 1995, βάζει τους πάντες σε σκέψεις. Τηλεφωνεί στον σύμβουλο της ελληνικής πρεσβείας στην Άγκυρα, Αλέξανδρο Κουγιού και του δηλώνει ότι ανεξάρτητα από το ποιος θα αναλάμβανε τη διάσωση του πλοίου, υπάρχει γενικότερα θέμα κυριότητας των Ιμίων. Είναι ξεκάθαρο ότι κάτι δεν πάει καλά.

Τελικά στις 28 Δεκεμβρίου, δύο ελληνικά ρυμουλκά αποκολλούν πράγματι το φορτηγό πλοίο, αλλά η διένεξη με την αντίπερα όχθη του Αιγαίου μόλις έχει ξεκινήσει. Το επίμαχο φορτηγό «Figen Akat» συνοδεύεται από ελληνικά σκάφη μέχρι το λιμάνι Κιουλούκ.

Πέφτει κατά σύμπτωση τουρκικό μαχητικό F-4 ανοικτά της Λέσβου

Κατά σύμπτωση το πρωί της ίδιας ημέρας ένα τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος F-4 Phantom πέφτει πλήρως εξοπλισμένο στα χωρικά ύδατα της Λέσβου. Μετείχε σε αερομαχία με ελληνικά μαχητικά που υπερασπίζονταν τον εναέριο χώρο μας τον οποίο είχε παραβιάσει. Μάλιστα ο Τούρκος πιλότος διασώζεται χάρις στην ελληνική βοήθεια.

Στην Αθήνα ο πρωθυπουργός νοσηλεύεται βαριά ασθενής

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η πολιτική κατάσταση τόσο στην Αθήνα όσο και στην Άγκυρα είναι τεταμένη. Ο πρωθυπουργός της χώρας Ανδρέας Παπανδρέου νοσηλεύεται από τα μέσα Νοεμβρίου στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο χωρίς να έχει τις περισσότερες ημέρες επαφή με το περιβάλλον και στο παρασκήνιο έχει ξεκινήσει ήδη η κούρσα διαδοχής από τους δελφίνους του ΠΑΣΟΚ. Μάλιστα η Νέα Δημοκρατία εκδίδει ανακοίνωση στην οποία επισημαίνει πως η Ελλάδα δεν μπορεί να παραμένει ακυβέρνητη επειδή τα στελέχη του κινήματος δεν τολμούν να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

Στην Άγκυρα αναζητείται κυβέρνηση

Από την άλλη πλευρά, στην Άγκυρα εκείνες της ημέρες κορυφώνονται οι διαδικασίες μεταξύ των κομμάτων για τον σχηματισμό συμμαχικής κυβέρνησης αφού κανένα κόμμα δεν έχει την απαιτούμενη πλειοψηφία. Στις εκλογές που είχαν διενεργηθεί στις 24 Δεκεμβρίου, το ισλαμικό Κόμμα Ευημερίας του Νεζμεντίν Ερμπακάν είχε λάβει 21,32%, το κόμμα της Μητέρας Πατρίδας του Μεσούτ Γκιλμάζ 19,65%, το κόμμα του Ορθού Δρόμου της Τανσού Τσιλέρ 19,2%, η Δημοκρατική Αριστερά του Μπουλέντ Ετζεβίτ 14,66% και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του Ντενίζ Μπαϊκάλ 10,71%.

Την 29η Δεκεμβρίου σε ρηματική διακοίνωση του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών προς το αντίστοιχο ελληνικό, υποστηρίζεται ότι οι δύο βραχονησίδες τους ανήκουν και πως είναι καταχωρημένες στο κτηματολόγιο του νομού Μπόντρουμ της Αλικαρνασσού. Στην Αθήνα, συνέρχεται το Υπουργικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του αναπληρούντος τον πρωθυπουργό, υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης Άκη Τσοχατζόπουλου το οποίο «ασχολήθηκε με τον προγραμματισμό του 1996» όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση.

Οι ΗΠΑ αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο ελληνοτουρκικής σύρραξης

Λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα οι Ηνωμένες Πολιτείες προβαίνουν στην πρώτη επίσημη παρέμβαση, Όπως θυμίζει ο δημοσιογράφος Κώστας Μαρδάς στο δικό του βιβλίο υπό τον τίτλο «Προ-ίμια πολέμου: Από τα Σεπτεμβριανά στην κρίση των Ιμίων (1955-1996)» (εκδόσεις Το Ποντίκι) στις 4 Ιανουαρίου του 1996 ο Αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον με επιστολή του προς τους φιλέλληνες γερουσιαστές οι οποίοι διαμαρτύρονταν για την πώληση αμερικανικών πυραύλων τύπου ATCMS (Τακτικών Πυραυλικών Συστημάτων Στρατού) στην Τουρκία, τους ανέφερε ότι τα συγκεκριμένα οπλικά συστήματα αφορούσαν την άμυνα έναντι του Ιράκ, της Συρίας και του Ιράν.

Επεσήμαινε ωστόσο το ενδεχόμενο ελληνοτουρκικής σύρραξης. «Συνεχίζουμε να παρακινούμε την Άγκυρα και την Αθήνα να υιοθετήσουν μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που θα απέτρεπαν την πρόκληση κλιμάκωσης από ένα επεισόδιο στο Αιγαίο» ανέφερε με νόημα.

Ο πόλεμος των σημαιών

Περίπου τρεις εβδομάδες αργότερα, και ενώ στο μεσοδιάστημα έχει επιδοθεί στην Τουρκία δια της διπλωματικής οδού η ελληνική απάντηση για την κτήση των Ιμίων, ο δήμαρχος Καλύμνου Δημήτρης Διακομιχάλης, συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διευθυντή και δύο κατοίκους του νησιού, πηγαίνει στη Μικρή Ίμια και θορυβημένος από τα όσα ακούει να λέγονται για την περιοχή του, υψώνει την ελληνική σημαία. Είναι 25 Ιανουαρίου του 1996. Λίγες ώρες αργότερα η γαλανόλευκη κυματίζει και στη Μεγάλη Ίμια.

Τα τουρκικά κανάλια μεταδίδουν τις εικόνες προκαλώντας αναστάτωση στην κοινή γνώμη της γείτονος. Δύο δημοσιογράφοι της λαϊκής εφημερίδας Hurriyet μεταβαίνουν στις 27 του μηνός με ναυλωμένο ελικόπτερο στη Μικρή Ίμια. Υποστέλλουν τη σημαία μας και υψώνουν την τουρκική. Το όλο γεγονός βιντεοσκοπείται και κάνει το γύρο του κόσμου.

Η Αθήνα σύρεται αναγκαστικά στο «παιχνίδι» των σημαιών. Στέλνει στην περιοχή περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού και υποστέλλει την ημισέληνο. Το ένστολο πλήρωμα όμως δεν αρκείται σε αυτό. Παίρνει την πρωτοβουλία να ξανατοποθετήσει ελληνική σημαία, παραβαίνοντας τις πολιτικές εντολές. Οι Τούρκοι πολλαπλασιάζουν τα παραπλέοντα πλοία, οπότε το βράδυ της 28ης Ιανουαρίου Έλληνες βατραχάνθρωποι ανεβαίνουν στη μια βραχονησίδα, ώστε να φυλάνε πλέον αναγκαστικά τη σημαία μας.

Πρωθυπουργικές απειλές

Όσο γίνονται τα ανεβοκατεβάσματα των εθνικών συμβόλων, στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας καταγράφονται σημαντικές ανακατατάξεις. Ο βαριά ασθενής Ανδρέας Παπανδρέου έχει παραιτηθεί από πρωθυπουργός και τη θέση του αναλαμβάνει ο 60χρονος εκσυγχρονιστής Κώστας Σημίτης.

Απόγευμα της Δευτέρας 29 Ιανουαρίου αναγιγνώσκει στην Ολομέλεια της Βουλής τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του και στέλνει μήνυμα στην Άγκυρα ότι θα αντιδράσει άμεσα σε οποιαδήποτε περαιτέρω πρόκληση. Την Τρίτη η 50χρονη Τουρκάλα πρωθυπουργός Tansu Çiller θα ξεκαθαρίσει μέσα στην Εθνοσυνέλευση της χώρας της ότι «την επόμενη ημέρα δεν θα κυματίζει η ελληνική σημαία στην Kardak (=Ίμια)». Η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Εάν δεν βρεθεί άμεσα λύση, αναμένεται σύρραξη.

Η έξοδος του πάνοπλου στόλου

Το ίδιο κιόλας απόγευμα τα ελληνικά κανάλια μεταδίδουν απευθείας την έξοδο του στόλου μας από τον δίαυλο του ναυστάθμου της Σαλαμίνας. Αποπλέουν πάνοπλα τα 4/5 των μεγάλων πλοίων μας και κατευθύνονται ταχέως στο νοτιοανατολικό Αιγαίο για να αντιμετωπίσουν τα τουρκικά που την ίδια ώρα αποπλέουν από την Σμύρνη βγάζοντας το 50% των δυνάμεών τους. Η διαταγή που έχουν πάρει οι κυβερνήτες από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού είναι ξεκάθαρη: «Στοχοποιήσατε κάθε τουρκική μονάδα». Στον Έβρο και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου κηρύσσεται επιστράτευση τοπικών εφεδρειών.

Η μοιραία νύχτα

Τη νύχτα της 30ής προς την 31η Ιανουαρίου στρατιωτική και πολιτική ηγεσία βρίσκονται σε διαρκή συνεδρίαση στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή (και όχι στο ειδικά διαμορφωμένο Κέντρο Επιχειρήσεων του Πενταγώνου όπως προβλέπεται σε τέτοιες περιπτώσεις, προκειμένου… να δοθεί χαρακτήρας πολεμικού συμβουλίου), ενώ εκατομμύρια πολίτες παραμένουν άγρυπνοι αγωνιώντας για τις εξελίξεις.

Ώρα 01:40 το πρωί της 31ης Ιανουαρίου, τουρκικές ειδικές δυνάμεις αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια, ενώ στις 05:30 π.μ. ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, που απονηώθηκε από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» για να διαπιστώσει την πληροφορία παρουσίας Τούρκων στη βραχονησίδα καταπίπτει την ώρα που επιχειρεί να επιστρέψει στη βάση του κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Σκοτώνονται και τα τρία μέλη του πληρώματος Ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός. Αναφορικά με τα αίτια της πτώσης του μοιραίου ελικοπτέρου έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις.

Ωστόσο, η επίσημη θέση του Πολεμικού Ναυτικού είναι ότι κατέπεσε λόγω κακοκαιρίας και απώλειας προσανατολισμού του πιλότου (το επονομαζόμενο vertigo).

«No ships, no troops, no flags»

Η κρίση θα εκτονωθεί με παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Αμερικανός αναπληρωτής υπουργός Ευρωπαϊκών και Καναδικών Υποθέσεων Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ όλες αυτές τις ώρες βρίσκεται σε συνεχή τηλεφωνική επικοινωνία με τις πολιτικές ηγεσίες Ελλάδας και Τουρκίας. Τα ξημερώματα η υπερδύναμη επιβάλλει τη θέλησή της. «No ships, no troops, no flags» («όχι πλοία, όχι στρατεύματα, όχι σημαίες») θα διαμηνύσει. Αθήνα και Άγκυρα συναινούν. Λίγο πριν ανατείλει ο ήλιος, οι στόλοι αποχωρούν από τη διακεκαυμένη ζώνη των Ιμίων.

*Ο Γεώργιος Σαρρής είναι δημοσιογράφος – μέλος της ΕΣΗΕΑ, τιμηθείς από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Αθ. Μπότση για την αντικειμενική και με πληρότητα παρουσίαση ιστορικών πολιτικών θεμάτων.