Η μεσογειακή φώκια Monachus monachus είναι ένα από τα σπανιότερα θαλάσσια θηλαστικά στον κόσμο και ταυτόχρονα ένα είδος άρρηκτα συνδεδεμένο με τον ελληνικό θαλάσσιο χώρο. Η Ελλάδα φιλοξενεί σήμερα περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού της, γεγονός που καθιστά τη χώρα κομβικής σημασίας για την επιβίωση του είδους. Παρά τις δεκαετίες προστασίας και τα ενθαρρυντικά σημάδια ανάκαμψης, μια νέα απειλή αναδύεται δυναμικά: η έντονη και συχνά ανεξέλεγκτη τουριστική δραστηριότητα.
Η Monachus monachus είναι ένα μεγαλόσωμο θηλαστικό που μπορεί να φτάσει σχεδόν τα τρία μέτρα σε μήκος και να ξεπεράσει τα 300 κιλά. Παλιότερα, οι φώκιες γεννούσαν και ξεκουράζονταν σε ανοιχτές, αμμώδεις παραλίες. Ωστόσο, η αυξανόμενη ανθρώπινη παρουσία τις ανάγκασε σταδιακά να αλλάξουν συμπεριφορά. Σήμερα, οι περισσότερες γεννήσεις πραγματοποιούνται σε απομονωμένες θαλάσσιες σπηλιές, μακριά από τα βλέμματα των ανθρώπων.
Ωστόσο, οι σπηλιές συχνά πλημμυρίζουν, έχουν περιορισμένο αερισμό και εγκυμονούν κινδύνους για τα νεογέννητα. Η θνησιμότητα των μικρών παραμένει υψηλή, ιδιαίτερα όταν οι μητέρες ενοχλούνται και αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον χώρο.
Η ραγδαία ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού «ταράζει» τα νερά και τρομάζει τη φώκια Monachus monachus
Σε ορισμένες περιοχές, μικρές νησίδες και σπηλιές που λειτουργούν ως κρίσιμοι βιότοποι προσελκύουν δεκάδες σκάφη ημερησίως. Η παρουσία πολλών ανθρώπων, ο θόρυβος και η είσοδος σε σπηλιές αναπαραγωγής μπορούν να διαταράξουν σοβαρά τη συμπεριφορά των ζώων. Καταγράφονται περιπτώσεις εγκατάλειψης μικρών, αλλά και σταδιακής εξαφάνισης ειδών από περιοχές όπου μέχρι πρόσφατα ήταν συχνή η παρουσία τους.
Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι η εφαρμογή των μέτρων προστασίας. Παρότι πολλές θαλάσσιες περιοχές εντάσσονται τυπικά στο δίκτυο Natura 2000, μόνο ένα μικρό ποσοστό διαθέτει ουσιαστική επιτήρηση και διαχείριση. Χωρίς επαρκή φύλαξη, οι κανόνες παραμένουν συχνά «στα χαρτιά», αδυνατώντας να προστατεύσουν αποτελεσματικά τα ευαίσθητα οικοσυστήματα.
Η περίπτωση της μεσογειακής φώκιας λειτουργεί ως δείκτης για τη συνολική υγεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Η επιβίωσή της δεν εξαρτάται μόνο από την ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών, αλλά από τη συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης με σεβασμό και όρια. Αν η Ελλάδα καταφέρει να προστατεύσει ουσιαστικά αυτό το εμβληματικό είδος, θα έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα για τη διαφύλαξη της θαλάσσιας βιοποικιλότητας στο σύνολό της. Αν όχι, η «ελληνική τραγωδία» δεν θα αφορά μόνο μια φώκια, αλλά ένα ολόκληρο οικοσύστημα που πιέζεται στα όριά του.
