Οι ειδικοί πιστεύουν ότι όλοι διαθέτουμε καθένα από αυτά τα πέντε γενικά χαρακτηριστικά σε κάποιον βαθμό, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο. Και βέβαια τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν υποκατηγορίες, στις οποίες κάποιοι εμπίπτουμε και κάποιοι όχι. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που έχει υψηλή εξωστρέφεια – που είναι ένα από τα 5 χαρακτηριστικά της προσωπικότητας – μπορεί να είναι πολύ κοινωνικός αλλά όχι τόσο διεκδικητικός, που είναι και τα δύο υποκατηγορίες του χαρακτηριστικού της εξωστρέφειας.
Σε κάθε περίπτωση, το μοντέλο των πέντε χαρακτηριστικών της προσωπικότητας μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας καθώς και τις ομοιότητες και τις διαφορές που έχουμε με τους άλλους ανθρώπους. Μπορεί επίσης να ρίξει φως στο πώς τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας σχετίζονται με άλλους δείκτες της ζωής μας, όπως η σωματική υγεία και η ευημερία, καθώς και η επιτυχία σε κοινωνικά, ακαδημαϊκά και επαγγελματικά πλαίσια.
Οι ψυχολόγοι που ασχολούνται με τη μελέτη των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας έχουν παρατηρήσει πολλές συσχετίσεις μεταξύ του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι βαθμολογούνται σε κλίμακες χαρακτηριστικών και του πώς τα καταφέρνουν ή αισθάνονται, κατά μέσο όρο, σε διάφορες πτυχές της ζωής τους.
5+1 χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
Τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που αφορούν όλους τους ανθρώπους λιγότερο ή περισσότερο, είναι:
* Η ανοιχτή διάθεση απέναντι στις νέες εμπειρίες. Το χαρακτηριστικό αυτό περιλαμβάνει πτυχές όπως η πνευματική περιέργεια και η δημιουργική φαντασία, ενώ οι άνθρωποι που το διαθέτουν έχουν την ικανότητα να σκέφτονται περίπλοκα και βαθιά.
* Η ευσυνειδησία έχει να κάνει με την οργανωτικότητα, την παραγωγικότητα και την υπευθυνότητα. Οι άνθρωποι αυτοί δεν δρουν παρορμητικά, είναι συνεπείς, στοχοπροσηλωμένοι και αξιόπιστοι.
* Η εξωστρέφεια περιγράφει την κοινωνικότητα και τη διεκδικητικότητα. Οι άνθρωποι αυτοί είναι ομιλητικοί, έχουν ενέργεια και ενθουσιασμό.
* Η ευχάριστη και θετική διάθεση προς τα πράγματα περιγράφει την ικανότητα ενός ανθρώπου να δείχνει συμπόνια, σεβασμό, εμπιστοσύνη στους άλλους και να είναι ευχάριστος και πρόθυμος για να αντιμετωπίσει τη ζωή και τους συνανθρώπους του.
Οι άνθρωποι αυτοί ξεχωρίζουν γενικά ως καλοσυνάτοι και αλτρουιστές. Επίσης, έχουν την τάση να εμπιστεύονται τους άλλους και να μην τους αντιμετωπίζουν αρνητικά ή με δυσπιστία.
* Η νευρωτική συμπεριφορά συναντάται συχνά μαζί με τάσεις άγχους και κατάθλιψης. Οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους.
* Τελευταία οι ειδικοί έχουν προσθέσει και ένα έκτο χαρακτηριστικό, που περιγράφει την ειλικρίνεια και την ταπεινότητα μαζί με την αίσθηση του δικαίου και την αποφυγή της πλεονεξίας.
Το σκοτεινό τρίγωνο
Στο λεγόμενο σκοτεινό τρίγωνο περιλαμβάνονται τρία χαρακτηριστικά προσωπικότητας, που είναι ο ναρκισσισμός, η ψυχοπάθεια και ο μακιαβελισμός και αξιολογούνται συνήθως για τη διερεύνηση της πιο σκοτεινής ή πιο ανταγωνιστικής και ιδιοτελούς πλευράς της ανθρώπινης φύσης.
Ετσι, όσοι έχουν υψηλά ποσοστά στις «σκοτεινές» δομές προσωπικότητας της ψυχοπάθειας ή του ναρκισσισμού, ή εκείνοι που πάσχουν από διαταραχή προσωπικότητας, είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στις συμπεριφορές που μπορεί να βλάψουν άλλους, παράλληλα υπονομεύοντας ή αποσταθεροποιώντας ενδεχομένως και τις σχέσεις τους.
Επίσης, φαίνεται ότι η χαμηλή ευσυνειδησία συσχετίζεται με την τάση προς αντικοινωνική συμπεριφορά, ενώ αντίθετα η ευχάριστη και θετική διάθεση έχει συνδεθεί με τη συγχώρηση και την ευγνωμοσύνη.
Πώς σχετίζονται τα 5 χαρακτηριστικά της προσωπικότητας με τους τομείς της ζωής μας
Εχουν γίνει πολλές σχετικές έρευνες και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχουν συσχετιστεί με διάφορους άλλους τομείς της ζωής μας. Ετσι, έχει βρεθεί ότι η εξωστρέφεια σχετίζεται με την υποκειμενική ευημερία, ο νευρωτισμός με τη χαμηλότερη εργασιακή δέσμευση αλλά και με χειρότερα ποσοστά ευημερίας και η ευχάριστη διάθεση με τη θρησκευτικότητα.
Πώς επηρεάζουν…
* Τις σχέσεις μας με τους άλλους
Επίσης, οι εξωστρεφείς νιώθουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και έχουν μεγαλύτερη κοινωνική επιτυχία και αποδοχή από τους συνομηλίκους τους. Η υψηλότερη εξωστρέφεια, η ευσυνειδησία και η ευχάριστη συμπεριφορά φαίνεται επίσης να αντιστοιχούν σε κάπως μεγαλύτερη ικανοποίηση στις ερωτικές σχέσεις, ενώ η νευρωτική συμπεριφορά έχει συνδεθεί με μικρότερη επιτυχία και ικανοποίηση από τις ερωτικές σχέσεις.
* Την καριέρα μας
Η έρευνα έχει συνδέσει τους ανθρώπους που έχουν τάση να είναι ευσυγκίνητοι με χαμηλότερες αποδοχές από την εργασία τους και όσους έχουν υψηλή ευσυνειδησία με μεγαλύτερες αποδοχές.
Οπως είναι εύλογο, ανάλογα με το είδος του κάθε επαγγέλματος, χρειάζονται διαφορετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας ώστε να πετύχει κάποιος.
Οι εξωστρεφείς παρουσιάζουν ισχυρότερες τάσεις προς την ηγεσία και υψηλότερη επαγγελματική δέσμευση, κατά μέσο όρο, ενώ όσοι έχουν τάση για νευρωτικές συμπεριφορές φαίνεται να τα πηγαίνουν χειρότερα με τη δέσμευση. Από την άλλη πλευρά όσοι είναι πιο ανοιχτοί έχουν συνήθως μεγαλύτερη κλίση προς τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα.
Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όμως έχουν συσχετιστεί και με άλλες συμπεριφορές και επιλογές.
Για παράδειγμα, οι λιγότερο ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες, φάνηκε ότι βλέπουν περισσότερη τηλεόραση, όσοι έχουν λιγότερο ευχάριστη συμπεριφορά βρέθηκε να τείνουν περισσότερο προς την εγκληματική συμπεριφορά ενώ οι εξωστρεφείς είναι πιο ανοιχτοί στον εθελοντισμό.
* Την υγεία μας
Τέλος, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχουν συνδεθεί με τον κίνδυνο για την υγεία και το προσδόκιμο ζωής. Ερευνες διαπιστώνουν ότι οι άνθρωποι που είναι πιο ευσυνείδητοι, εξωστρεφείς και ευχάριστοι αντιμετωπίζουν κατά μέσο όρο μικρότερο κίνδυνο θανάτου, ενώ οι άνθρωποι με υψηλά ποσοστά νευρωτισμού διατρέχουν συνολικά μεγαλύτερο κίνδυνο.
Ας μην ξεχνάμε όμως ότι οι συσχετίσεις μεταξύ των διαφορών στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και της αίσθησης για τη ζωή τους παρουσιάζουν μόνο γενικές τάσεις.
Για παράδειγμα, ενώ οι πολύ εξωστρεφείς άνθρωποι αναφέρουν υψηλότερη ευημερία από τους πολύ εσωστρεφείς ανθρώπους, κατά μέσο όρο, υπάρχουν αμέτρητοι ευτυχισμένοι εσωστρεφείς.
Μπορούν να αλλάξουν τα χαρακτηριστικά αυτά;
Οι ειδικοί λένε ότι αυτό είναι δυνατόν και ότι ενώ οι μετρήσεις των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας τείνουν να είναι αρκετά σταθερές για σύντομες χρονικές περιόδους στην ενήλικη ζωή, αλλάζουν κατά τη διάρκεια της ζωής. Οι ψυχολόγοι θεωρούν επίσης ότι είναι δυνατόν να καταφέρουμε να αλλάξουμε τελείως κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρα Ναταλία Κουτρούλη, ψυχολόγο με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και στη Συμβουλευτική.
