Ο όρος «ναρκισσισμός» στις επιστήμες της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας περιγράφει έναν τύπο ψυχικής διαταραχής της προσωπικότητας που λέγεται ναρκισσιστική διαταραχή. Σύμφωνα με το ευρέως αποδεκτό από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM-V), η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας ορίζεται ως «η μεγαλειώδης αίσθηση αξίας του εαυτού», «η ανάγκη για υπερβολικό θαυμασμό», καθώς και «η ενασχόληση με φαντασιωσικές σκέψεις απεριόριστης επιτυχίας και εξουσίας».
Άλλα επίσης συμπτώματα είναι η απαίτηση ανώτερης μεταχείρισης από τους άλλους, σκέψεις/φαντασιώσεις, για υπέρμετρη ευφυΐα, ελκυστικότητα, μοναδικότητα κ.ά., σχέσεις-συναναστροφές αποκλειστικά με «όμοια αξιόλογους» και «ανώτερους» ανθρώπους, ο θαυμασμός υπεράνω όλων, μακιαβελικές συμπεριφορές, ζηλοφθονία (προς και ψευδώς προερχόμενη από τους άλλους), έλλειψη ενσυναίσθησης προς τους άλλους, οι άνθρωποι είναι απλά το μέσο για την προσωπική ικανοποίησή τους, για την εκπλήρωση των δικών τους επιθυμιών και αναγκών, μιας και αυτές είναι πάντα προτεραιότητα και σημαντικότερες από όλων των άλλων, όπως άλλωστε και οι ίδιοι.
Ο πάσχων ή η πάσχουσα βιώνει συνεχόμενα και αδιάλειπτα μια μεγαλομανιακή εικόνα εαυτού, η οποία αποτελεί τον ψυχικό πυρήνα αυτής της διαταραχής. Αυτή η ιδιοσυγκρασιακή αυτοεικόνα εναλλάσσεται με συναισθήματα απόρριψης, θυμού, απαξίωσης του εαυτού και των άλλων και αυτοκαταστροφικές ή επιθετικές συμπεριφορές προς τον ίδιο και τους άλλους, όταν αυτές οι ναρκισσιστικές φαντασιώσεις δεν εκπληρώνονται. Το άτομο είναι σε σύγχυση, είναι δυστυχισμένο και η κατάθλιψη μπορεί να… χτυπήσει την πόρτα του.
Η ναρκισσιστική διαταραχή ουσιαστικά είναι ένας ατελής και δυσλειτουργικός μηχανισμός άμυνας τού Εγώ για να επουλώσει πρώιμα τραύματα. Το άτομο πιστεύει ότι αν κατασκευάσει αυτόν τον «τέλειο ψευτοεαυτό» και αν οι άλλοι τον θαυμάσουν για αυτό, θα έχει καταφέρει να επουλώσει και να λύσει το τραύμα της απόρριψης της έλλειψης άνευ όρων αγάπης και τελικά θα ευτυχήσει.
Η ουσία λοιπόν είναι ακριβώς ότι όλα αυτά τα φοβερά επιτεύγματα / χαρίσματα / ιδιότητες ο νάρκισσος τα φαντασιώνεται και τα πιστεύει μόνο ο ίδιος! Αυτό τον ανακουφίζει, τον «μουδιάζει», δεν τον αφήνει να δει τον αληθινό του εαυτό και να πραγματοποιήσει τις αναγκαίες αλλαγές/βελτιώσεις που χρειάζονται γιατί δεν έχει ούτε το ψυχικό σθένος ούτε τα εργαλεία για να δουλέψει, όπως είναι η αυτοεκτίμηση, ο αυτοέλεγχος, το εσωτερικό κίνητρο. Κάθεται απλά μπροστά στον δικό του «καθρέφτη» και αυτοθαυμάζεται χωρίς πραγματικά να έχει κατακτήσει όλες εκείνες τις ποιότητες και αρετές.
Φυσικά όλοι μας μοιραζόμαστε κάποια από αυτά τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά και βιώνουμε τα περισσότερα από τα προαναφερθέντα συναισθήματα, καθώς και κάποιες ναρκισσιστικές φαντασιώσεις. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό για να διαγνωστούμε με την εν λόγω διαταραχή. Ας αφήσουμε λοιπόν τις κλινικές περιπτώσεις που χρήζουν ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων και τη διάγνωση στους ειδικούς.
Πότε χρειάζεται ο ναρκισσισμός
Πολύ συχνά ακούμε και χρησιμοποιούμε τον όρο «νάρκισσος» (λανθασμένα, όπως πλέον αναγνωρίζετε από τα παραπάνω) και πάντα με αρνητικό πρόσημο. Σαν ελάττωμα και δυσλειτουργία. Τι συμβαίνει όμως με τον υγιή ναρκισσισμό; Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η ναρκισσιστική αυτοαντίληψη είναι ακριβής, έγκυρη και ρεαλιστικά επικυρωμένη. Κάποιος όντως είναι ιδιαίτερα εμφανίσιμος, επιτυχημένος, ικανός, ευφυής, κ.τ.λ. Το ζήτημα είναι ο χειρισμός αυτής της πραγματικότητας.
Με άλλα λόγια, το πώς το άτομο αξιολογεί, οριοθετεί και οριοθετείται και πώς χρησιμοποιεί αυτά τα πραγματικά χαρακτηριστικά του. Ο υγιής ναρκισσισμός, λοιπόν, είναι θετικός για το άτομο, αφού προωθεί την εσωτερική/εξωτερική ισορροπία, προάγει κίνητρα για την αυτογνωσία και την επίτευξη των στόχων ενώ ταυτόχρονα είναι κινητήρια δύναμη αυτοβελτίωσης. Είναι προϊόν υγιούς αυτοεκτίμησης, ρεαλιστικής αξιολόγησης και αποτέλεσμα της άνευ όρων αγάπης που ιδανικά βιώσαμε ως παιδιά.
Αξίζω για αυτό που είμαι – άνευ όρων – και άρα θα κάνω το καλύτερο για μένα και τους άλλους, θα προσπαθήσω για την αυτοφροντίδα μου και άρα θα μάθω να φροντίζω και τους άλλους, θα με αγαπώ και έτσι θα μπορώ να δώσω αγάπη και στους άλλους, και κατ’ αυτόν τον τρόπο θα εισπράττω και θα έχω να «ξοδεύω» και να επενδύω θετικά συναισθήματα και συμπεριφορές.
Πότε θεωρείται υγιής
Οταν αυτό που κατακτούμε μας κάνει να νιώθουμε καλά, όταν εισπράττουμε θετικά σχόλια και αποτελέσματα για τις προσπάθειες και κατακτήσεις μας και όταν ταυτόχρονα δεν εξυπηρετούμε αποκλειστικά ίδια και μικρο-εγωιστικά συμφέροντα, αλλά συνεισφέρουμε και βοηθάμε και άλλους με τις ενέργειες, ταλέντα, δεξιότητές μας, τότε όλοι κερδίζουν, όλοι αισθάνονται καλύτερα και όλοι οφείλουν να το αναγνωρίζουν τόσο στον εαυτό τους όσο και στους άλλους.
Το να διεκδικώ την αναγνώριση που θα με επανατροφοδοτήσει να συνεχίσω την προσπάθειά μου και να βελτιστοποιήσω το αποτέλεσμα, το να αισθάνομαι υπερηφάνεια για αυτό που είμαι, κάνω και μπορώ να καταφέρω και αυτό αποδεικνύεται εμπράκτως, είναι υγιής ναρκισσισμός! Ο υγιής ναρκισσισμός είναι η δύναμη που παράγει την απαραίτητη ενέργεια για τη δημιουργία ενός υγιούς δομημένου Εγώ. Είναι μια εκφορά αυτο-αγάπης για το άτομο, και αποτελεί συνέχεια της αγάπης που εισέπραξε όταν ήταν παιδί.
Αν λοιπόν δεν καταφέρουμε να αναπτύξουμε έναν υγιή ναρκισσισμό, (χωρίς αυτόν) αναπόφευκτα θα καταφύγουμε στον παθολογικό/καταστροφικό ναρκισσισμό. Ο υγιής ναρκισσισμός εμπεριέχει ένα σταθερό, ρεαλιστικό αυτοενδιαφέρον με υγιείς στόχους και αρχές και ικανότητα να δημιουργηθούν, να εξελιχθούν και να διατηρηθούν υγιείς, αποτελεσματικές και αμοιβαία ικανοποιητικές σχέσεις με τους άλλους. Ολοι χρειαζόμαστε για να «επιβιώσουμε» ψυχικά και πρακτικά τον υγιή ναρκισσισμό.
Την επόμενη φορά λοιπόν που κάποιος ή κάποια κατονομάσει εσάς ή κάποιον άλλον «νάρκισσο», θα ξέρετε πώς να το διαχειριστείτε και τι να απαντήσετε. Ας δουλέψουμε για να γίνουμε όλοι μας όσο καλύτεροι νάρκισσοι μπορούμε.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κυρία Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια.
