Σύμφωνα με τις αρχές της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT), ο δυσλειτουργικός τρόπος σκέψης επηρεάζει όχι μόνο τη διάθεσή μας αλλά και τη συμπεριφορά μας. Πολλές φορές σκεφτόμαστε με λανθασμένο τρόπο και παρόλο που κάποιες αυτόματες σκέψεις μας είναι αληθινές, υπάρχουν πολλές που είναι αναληθείς ή περιέχουν μόνο έναν μικρό βαθμό αλήθειας. Ετσι, δημιουργούνται στρεβλώσεις, που οδηγούν σε συστηματικές αρνητικές προκαταλήψεις και εμποδίζουν την εξέλιξή μας. Τα βασικότερα λάθη της σκέψης μας περιλαμβάνουν:
● Διχοτόμος τρόπος σκέψης. Βλέπουμε τα πράγματα μόνο άσπρα ή μόνο μαύρα και αγνοούμε την γκρι περιοχή: «Οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, στους καλούς και στους κακούς».
● Καταστροφολογία. Προβλέπουμε το μέλλον, γινόμαστε αφοριστικοί μεγεθύνοντας τα αρνητικά, μη λαμβάνοντας υπόψη άλλα, πιο ρεαλιστικά σενάρια: «Δεν τα κατάφερα με το project που μου ανέθεσαν, θα με απολύσουν».
● Απόρριψη του θετικού. Αποδίδουμε τα κακά πράγματα που μας συμβαίνουν στην τύχη και επικεντρωνόμαστε στο αρνητικό: «Ημουν τυχερή, γι’ αυτό τα κατάφερα σε αυτή τη δουλειά».
● Εκλογίκευση συναισθημάτων. Σκεφτόμαστε ότι αφού νιώθουμε κάτι τόσο έντονα, θα πρέπει να είναι αληθινό, αψηφώντας το γεγονός πως τα συναισθήματά μας, όπως και οι σκέψεις μας, δεν βασίζονται πάντα σε γεγονότα: «Για να νιώθω αποτυχημένος, μάλλον θα είμαι».
● Ετικετοποίηση. Κατηγοριοποιούμε άτομα και καταστάσεις, βάζουμε ταμπέλες, βασιζόμενοι σε μεμονωμένα περιστατικά: «Ηταν άστοχο αυτό που είπε, είναι βλάκας».
● Επιλεκτική αφαίρεση. Δίνουμε έμφαση σε μια αρνητική, αμελητέα λεπτομέρεια, παραβλέποντας τη συνολική εικόνα: «Πήρα χαμηλό βαθμό στο τεστ χημείας, είμαι κακός στη χημεία».
● Διάβασμα της σκέψης. Πιστεύουμε εσφαλμένα ότι μπορούμε να διαβάσουμε τη σκέψη των άλλων και οδηγούμαστε σε ανυπόστατα συμπεράσματα: «Δεν σφουγγάρισα, σίγουρα θα σκέφτηκε ότι δεν είμαι καλή νοικοκυρά».
● Προσωποποίηση. Εξατομικεύουμε καταστάσεις, πιστεύοντας ότι οι άλλοι υιοθετούν συγκεκριμένες συμπεριφορές εξαιτίας μας, αγνοώντας άλλους παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τις συνθήκες: «Η ξαδέλφη μου δεν ήταν πολύ διαχυτική σήμερα, μάλλον μου έχει θυμώσει για κάτι που έκανα».
● Εξιδανίκευση του μη πραγματικού. Συγκρίνουμε άδικα τους εαυτούς μας και την πορεία μας με αυτήν άλλων ανθρώπων, οι οποίοι μπορεί να στάθηκαν πιο τυχεροί ή ευνοήθηκαν με τρόπους που δεν γνωρίζουμε. Πολλές φορές μυθοποιούμε τους άλλους, το έχουμε ανάγκη: «Είναι σε όλα τέλειος, σε αντίθεση με εμένα».
● Σωληνοειδής όραση. Βλέπουμε μόνο τις αρνητικές πλευρές μιας κατάστασης ή τα αρνητικά χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου: «Ο σύζυγός μου δεν μπορεί να κάνει τίποτα σωστά. Είναι εριστικός και επικριτικός».
Τι να κάνουμε;
Οταν εντοπίσουμε ποια από τα παραπάνω διεργασιακά λάθη κάνουμε, όταν εκπαιδευθούμε στο να κρατάμε μεγαλύτερη απόσταση από τις σκέψεις μας, όταν μάθουμε να τις αξιολογούμε με έναν πιο ρεαλιστικό και έγκυρο τρόπο, όταν αναπτύξουμε μια ισορροπημένη στάση δίνοντας προσοχή τόσο στα θετικά όσο και στα αρνητικά, όταν σταματήσουμε να αφήνουμε την απαισιοδοξία να μας κυριεύει, τότε βιώνουμε βελτιωμένη διάθεση και καλύτερη ποιότητα ζωής!
