«Πόσο γρήγορα θα χαλάσει ένα τρόφιμο απ’ όταν το ανοίξω;»
Πλέον πολύ λίγα τρόφιμα πωλούνται χωρίς συσκευασία. Η επιλογή των κατάλληλων υλικών και συστημάτων συσκευασίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του σχεδιασμού των προϊόντων.
της Νικολίας Σαλίαϊ
Μπορεί μερικές δεκαετίες πριν η συσκευασία να ήταν απλά αναγκαία για να παρατείνουν την διατηρησιμότητα των τροφίμων, όμως πλέον έχει εξελιχθεί σε ολόκληρη επιστήμη. Μια επιστήμη που εξελίσσεται ραγδαία.
Ποιος είναι ο ρόλος της συσκευασίας στα τροφίμων;
- Η συγκράτηση του προϊόντος: Είναι απαραίτητο για την αποτελεσματική μεταφορά, αποθήκευση και διανομή του προϊόντος. Η συγκράτηση επιτρέπει την κατανομή του προϊόντος σε τμήματα γνωστού βάρους ή όγκου και διευκολύνει το εμπόριο. Επιπλέον, το σχήμα και οι διαστάσεις της συσκευασίας καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον απαιτούμενο χώρο για αποθήκευση και μεταφορά.
- Προστασία και συντήρηση. Αποτελεί την σημαντικότερη λειτουργία της συσκευασίας, διότι προστατεύει το περιεχόμενο προϊόν από φυσική, χημική και μικροβιακή επίθεση, από μηχανικές φθορές, από τις συνθήκες του περιβάλλοντος (υγρασία, αέρας, φώς), από ξένες ύλες, από έντομα και τρωκτικά. Όλα αυτά συνδέονται άμεσα με την διάρκεια ζωής δηλαδή την διατηρησιμότητα του περιεχόμενου τροφίμου.
- H άνεση στην προμήθεια και τη χρήση του προϊόντος από τον καταναλωτή. Η προσαρμογή του μεγέθους της συσκευασίας στις ανάγκες συγκεκριμένων ομάδων καταναλωτών (μέγεθος οικογένειας, μεμονωμένα άτομα, ειδικά μεγέθη κ.λπ.) είναι ένα από τα βήματα που έχει αναλάβει η βιομηχανία για την ενίσχυση της ευκολίας των προϊόντων μέσω της συσκευασίας. Ορισμένα παραδείγματα είναι: συσκευασίες υπό πίεση (για χτυπημένη κρέμα), αεροζόλ (για επίστρωση, αρωματικές ύλες, λάδι κ.λπ.), συσκευασίες που μπορούν εύκολα να ανοιχτούν ή/και να επανασφραγιστούν και συσκευασίες που μπορούν να χρησιμεύσουν ως σκεύη θέρμανσης και σαν πιάτα κ.α.
- Η επικοινωνία με τον καταναλωτή. Η ποσότητα των πληροφοριών που είναι υποχρεωτικές από τον νόμο να τυπώνονται σε μια συσκευασία αυξάνεται συνεχώς. Εκτός από τα κείμενα και τα γραφικά που εξυπηρετούν το σκοπό της αναγνώρισης των προϊόντων και των εμπορικών σημάτων και την προώθηση τους, η εκτύπωση περιλαμβάνει συνήθως βασικά στοιχεία όπως κατάλογο συστατικών, καθαρό βάρος, δεδομένα θρεπτικών στοιχείων, ημερομηνία παραγωγής ή λήξης, τιμή, barcode και πληροφορίες που απαιτούνται για την ιχνηλασιμότητα του προϊόντος.
Ποια υλικά χρησιμοποιούνται για συσκευασία;
Τα περισσότερα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία των τροφίμων ανήκουν στις ακόλουθες κατηγορίες: μέταλλα, γυαλί, χαρτί και πολυμερή. Ορισμένα μέσα συσκευασίας αποτελούνται από συνδυασμό δύο ή περισσότερων υλικών των κατηγοριών που αναφέρονται παραπάνω.
Η χημική σύνθεση και οι φυσικές ιδιότητες των υλικών συσκευασίας καθορίζουν την ικανότητά τους να εκπληρώνουν τις διάφορες λειτουργίες που απαιτούνται για την συσκευασία. Συγκεκριμένα οι πιο σημαντικές ιδιότητες που πρέπει να εξεταστούν στο πλαίσιο αυτό είναι οι ιδιότητες μεταφοράς, οι οπτικές ιδιότητες, οι μηχανικές ιδιότητες και η χημική δραστικότητα.
Ας δούμε όμως ορισμένα χαρακτηριστικά από τα κύρια υλικά συσκευασίας.
ΓΥΑΛΙ
Τα πλεονεκτήματα του γυαλιού ως υλικού συσκευασίας είναι η διαφάνεια, η αδράνεια, η αδιαπερατότητα, η ακαμψία, η θερμική αντίσταση (όταν θερμαίνεται σωστά). Είναι επίσης φιλικό προς το περιβάλλον καθώς μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί και να ανακυκλωθεί. Τα μειονεκτήματά του είναι η ευθραυστότητα και το βάρος. Τα γυάλινα δοχεία τυποποιούνται σε πολύ μικρότερο βαθμό από τα μεταλλικά δοχεία. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα μπουκάλια και βάζα είναι ειδικά σχεδιασμένα για ένα προϊόν ή έναν κατασκευαστή. Από την άλλη πλευρά, τα πώματα για δοχεία από γυαλί είναι κάπως πιο τυποποιημένα.
ΜΕΤΑΛΛΑ
Τα μεταλλικά δοχεία προσφέρουν το πλεονέκτημα της ανώτερης μηχανικής αντοχής, της αδιαπερατότητας στη μεταφορά μάζας και στο φώς, της καλής θερμικής αγωγιμότητας και της αντοχής σε σχετικά υψηλές θερμοκρασίες. Οι τελευταίες δύο ιδιότητες καθιστούν τις μεταλλικές συσκευασίες ιδιαίτερα κατάλληλες για την θερμική επεξεργασία εντός συσκευασίας.
Το αλουμίνιο είναι το πιο άφθονο μέταλλο στη γη. Είναι ελαφρύ, λαμπερό, αρκετά ισχυρό, μακράς διαρκείας και ανακυκλώσιμο. Το αλουμίνιο βρίσκεται σε δύο μορφές: κονσέρβες αλουμινίου (που χρησιμοποιούνται κυρίως για μπύρα και αναψυκτικά) και φύλλο αλουμινίου (ελάσματα). Έχει καλές ιδιότητες φραγμού. Χρησιμοποιείται για την κατασκευή κονσερβών, μεταλλικών δίσκων και για φόρμες έτοιμων φαγητών που είναι ανθεκτικά σε υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κατεψυγμένα και θερμά γεύματα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αλουμινόχαρτο για άμεση συσκευασία των τροφίμων ή και για πλαστικοποίηση χαρτιού ή πλαστικού για καλύτερη αντοχή, θερμική σταθερότητα και ως εμπόδιο κατά της υγρασίας, των ελαίων, του αέρα και των οσμών.
ΠΟΛΥΜΕΡΗ
Αποτελεί την σημαντικότερη κατηγορία των υλικών συσκευασίας. Τα πολυμερή είναι συνθετικές ουσίες που χρησιμοποιούνται ευρύτατα είτε μόνα τους είτε σε σύνθετα υλικά. Τα γνωστά σε όλους μας πλαστικά σχηματίζονται με βάση τα πολυμερή, τα οποία επεξεργάζονται με μια σειρά από βελτιωτικές ουσίες και διαδικασίες. Μπορούν να είναι εύκαμπτα ή άκαμπτα, διαφανή ή αδιαφανά, θερμοσκληρυνόμενα ή θερμοπλαστικά, κρυσταλλικά ή πρακτικά άμορφα. Κατά κανόνα, είναι πολύ λιγότερο ακριβό από το μέταλλο ή το γυαλί, και σίγουρα πολύ ελαφρύτερο. Είναι εξαιρετικά κατάλληλα για την εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών συσκευασίας όπως τροποποιημένη ατμόσφαιρα (MAP), ενεργή και «έξυπνη» συσκευασία.
Σε αντίθεση με το μέταλλο ή το γυαλί, τα πολυμερή είναι διαπερατά σε μικρά μόρια σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Αυτό έχει ως συνέπεια την διαπερατότητα της συσκευασίας σε αέρια και ατμούς (ιδιαίτερα στο οξυγόνο και στους υδρατμούς) και την μετανάστευση ουσιών χαμηλού μοριακού βάρους από τη συσκευασία στα τρόφιμα (μονομερή, σταθεροποιητές, πλαστικοποιητές) ή από το φαγητό στο υλικό συσκευασίας και έξω (συστατικά αρώματος).
ΧΑΡΤΙ
Το χαρτί είναι ένα παλιό αντικείμενο συσκευασίας, που παρασκευάζεται από υλικά με βάση την κυτταρίνη (π.χ. ξύλο). Τα κύρια πλεονεκτήματα του χαρτιού ως υλικού συσκευασίας είναι το χαμηλό κόστος, η ευρεία διαθεσιμότητα, το χαμηλό βάρος, η δυνατότητα εκτύπωσης και η μηχανική αντοχή. Το πιο σοβαρό του μειονέκτημα είναι η ευαισθησία του στην υγρασία. Οι ιδιότητες του χαρτιού ωστόσο μπορούν να τροποποιηθούν μέσω της σύνθεσης του πολτού, της διαδικασίας παρασκευής και των διαφόρων επιφανειακών επεξεργασιών. Η διαπερατότητα στην υγρασία και το λίπος μπορεί να μειωθεί με επικάλυψη με κερί (κερωμένο χαρτί). Χρησιμοποιείται ως κύρια συσκευασία (κιβώτια, περιτυλίγματα, σακουλάκια) και είναι το κύριο υλικό που χρησιμοποιείται για δευτερεύουσα συσκευασία (κουτιά από κυματοειδές χαρτόνι ή χαρτοκιβώτια).
Νομικό Πλαίσιο Συσκευασίας
Όλα ξεκινάνε από την καταλληλότητα των υλικών συσκευασίας, καθώς αποτελεί την αρχή του νομικού πλαισίου. Ως «Καταλληλότητα Συσκευασίας» νοούμε την ικανότητα της συσκευασίας να διατηρεί σε άριστη κατάσταση το τρόφιμο και να πληροί τις προδιαγραφές υγιεινής για τον καταναλωτή.
Η καταλληλότητα των υλικών συσκευασίας εξαρτάται από το είδος του τροφίμου που συσκευάζεται και διαφοροποιείται ανάλογα με την κατηγορία του τροφίμου. Συγκεκριμένα, για να δώσει ένας παραγωγός εγγύηση για την καταλληλότητα της συσκευασίας θα πρέπει να ακολουθήσει μία χρονοβόρα διαδικασία, όπου περιλαμβάνει και χημικές αναλύσεις των πρώτων υλών που χρησιμοποιεί και των τελικών συσκευασιών που παράγει με αυτές.
Έπειτα ο παραγωγός ορίζει την προδιαγραφή της συγκεκριμένης συσκευασίας, η οποία περιλαμβάνει την κατηγορία του τροφίμου που είναι κατάλληλη, με ποιες προϋποθέσεις και σε ποια θερμοκρασία.
Μια ακόμα υποχρέωση των κατασκευαστών συσκευασίας είναι να παρέχουν στους παραγωγούς τροφίμων, τους οποίους προμηθεύουν με συσκευασίες, την λεγόμενη «Δήλωση Συμμόρφωσης» για κάθε είδος συσκευασίας. Η «Δήλωση Συμμόρφωσης» προκύπτει από τα αποτελέσματα των αναλύσεων.
Τι να προσέξουμε όταν ανοίξουμε τη συσκευασία;
Δεν αποθηκεύουμε ή μεταχειριζόμαστε τα τρόφιμα όπως μας βολεύει αλλά σύμφωνα με τις οδηγίες που μας δίνονται από τον παραγωγό στην συσκευασία. Είναι πολύ σημαντικό για την ασφάλεια μας να ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες αυτές, διότι έτσι διασφαλίζεται η ποιότητα του προϊόντος. Σε πολλά ευπαθή τρόφιμα, και όχι μόνο, δίνονται σαφής οδηγίες για το που θα πρέπει να αποθηκευτούν μετά το άνοιγμα της συσκευασίας.
Θα ήθελα να τονίσω ότι δεν υπάρχουν μεμονωμένες οδηγίες για κάθε είδος συσκευασίας διότι κάθε προϊόν είναι μοναδικό και οφείλουμε να εμπιστευτούμε την εταιρεία παραγωγής που γνωρίζει την καταλληλότητα της συσκευασίας. Συνεπώς υπάρχουν συσκευασίες που αντέχουν σε υψηλές θερμοκρασίες και άλλες που είναι επικίνδυνες διότι μπορεί να προκληθεί μεταναστεύσει ουσιών από την συσκευασία στο τρόφιμο.
Κλείνοντας λοιπόν θα τονίσω για ακόμα μια φορά πόσο σημαντικό είναι ως καταναλωτές να διαβάζουμε την ετικέτα των τροφίμων. Εκεί θα βρούμε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειαζόμαστε, καθώς η ετικέτα/επισήμανση αποτελεί τον διαμεσολαβητή ανάμεσα στην εταιρεία παραγωγής και στον καταναλωτή.
