Ο ορισμός των ψυχοσωματικών ασθενειών μετράει χιλιάδες χρόνια πίσω, αν θυμηθούμε τον Ιπποκράτη που έλεγε ότι κάθε νόσος ξεκινάει πρώτα από την ψυχή και ύστερα καταλήγει στο σώμα. Ηταν αυτός που είχε διαπιστώσει ότι προτού αποφασίσουμε ποια θεραπεία θα ακολουθήσουμε για το σώμα, πρέπει πρώτα να έχουμε θεραπεύσει το τραύμα της ψυχής. Επίσης, ο Πλάτωνας πίστευε πως οι γιατροί δεν μπορούν να θεραπεύσουν ολοκληρωτικά έναν ασθενή, διότι παρέβλεπαν το όλο, καθώς το μέρος δεν μπορεί ποτέ να γίνει καλά, εκτός αν γίνει το όλο καλά. Με αυτό ήθελε να δηλώσει ότι το σώμα και η ψυχή είναι αδιαίρετα κομμάτια.
Μήπως τα κρατάμε όλα μέσα μας;
Τι σημαίνει όμως πραγματικά ο όρος ψυχοσωματική ασθένεια; Με λίγα λόγια θα λέγαμε πως η κάθε συναισθηματική κατάσταση που βιώνει το άτομο έχει το δικό της φυσιολογικό σύνδρομο. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Υπάρχουν κάποια ψυχοσωματικά που θεωρούνται ιατρικώς ανεξήγητα, αν σκεφτεί κανείς πως το μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων που επιλέγει τον παθολόγο για κάποιο ενοχλητικό σύμπτωμα φεύγει συνήθως χωρίς διάγνωση. Υπάρχει όμως και το είδος των ψυχοσωματικών που είναι διάφορες διαγνωσμένες ασθένειες που συνδέονται με έντονο άγχος και ψυχικά επιβαρυμένες καταστάσεις που είναι όμως καλά απωθημένες. Πολλές φορές το σώμα προσπαθεί να κινητοποιήσει όλο το ανθρώπινο σύστημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την τάση να εσωτερικεύουν, να απωθούν και να προσπερνούν αμυντικά οποιοδήποτε αρνητικό βίωμα. Συχνά λοιπόν το «ψυχικό κουκούλωμα» ή αλλιώς «το βάζω κάτω από το χαλάκι» μπορεί να επιφέρει ένα επιφανειακό πρώτο αποτέλεσμα, όμως η ψυχή έχει την τάση να μην ξεχνά εύκολα. Η ψυχή συσσωρεύει και έρχεται να υπενθυμίσει τα χρόνια και άλυτα δυσάρεστα συναισθήματα και έτσι με αυτόν τον τρόπο ξεσπά το σώμα μας.
Το σώμα δεν… ξεχνά
Τα σωματικά συμπτώματα που δεν προκαλούνται από οργανικά ή παθολογικά αίτια ονομάζονται ψυχοσωματικά. Είναι πολύ σημαντικό προτού οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι ένα σύμπτωμα είναι ψυχοσωματικό, να έχουμε αποκλείσει την περίπτωση αυτό να οφείλεται σε κάτι οργανικό. Τα συμπτώματα αυτά αποτελούν τη σωματοποιημένη εξωτερίκευση συναισθημάτων ή των ψυχολογικών συγκρούσεων του ατόμου. Το μυαλό μας μπορεί να ξέχασε τα αρνητικά συναισθήματα που βιώσαμε, το σώμα μας όμως όχι. Για αυτόν τον λόγο έρχεται να μας το θυμίσει ώστε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας. Καταπιεσμένα συναισθήματα, απωθημένες σκέψεις που βρίσκονται καλά κρυμμένα και δεν θέλουμε να τα επικοινωνήσουμε ή πολλές φορές δεν έχουμε τη δύναμη να τα αντιμετωπίσουμε βρίσκουν τρόπο έκφρασης και διέξοδο μέσα από το σώμα μας.
Τι μπορεί να εμφανίσουμε
Οι ψυχοσωματικές διαταραχές που μπορεί να εμφανίσουμε είναι:
Δερματικές (νευροδερματίτιδα, έκζεμα, εξανθήματα, σμηγματορροϊκή δερματίτιδα, γυροειδής αλωπεκία, ακμή και ψωρίαση).
Μυοσκελετικές (οσφυαλγίες, κράμπες, πονοκέφαλοι από μυϊκή τάση, ρευματοειδής αρθρίτιδα).
Αναπνευστικές (βρογχικό άσθμα, λόξιγκας, συχνά κρυολογήματα).
Κυκλοφορικές (υπέρταση, προξυσμική ταχυκαρδία, αρρυθμίες, ημικρανία, κρύα άκρα κ.λπ.).
Ουρολογικές (νευρογενής κύστη).
Γαστρεντερολογικές (έλκος πεπτικού, χρόνια γαστρίτιδα, ευερέθιστο έντερο, αεροφαγία, δυσκοιλιότητα, ελκώδης κολίτιδα).
Γεννητικές (δυσμηνόρροια, δυσπαρευνία, ανδρική ανικανότητα, ψυχρότητα, ανοργασμική συνουσία, μορφές στειρότητας).
Ενδοκρινικές (υπερθυρεοειδισμός, μορφές παχυσαρκίας, διαταραχές εμμηνορρυσίας, κ.λπ.).
Ανοσολογικές (ευπάθεια σε λοιμώξεις όπως είναι ιώσεις, έρπητας κ.λπ.).
Διαταραχές αισθητηρίων οργάνων (μυωπία μέχρι 1 βαθμό, ανεπάρκεια συγκλίσεων των ματιών, βολβαλγίες, εμβοές στα αφτιά, ίλιγγοι, διαταραχές γεύσης και όσφρησης).
Επίσης υπάρχει και άλλη μια κατηγορία με τις διαταραχές που δεν κατατάσσονται σε καμία από τις παραπάνω κατηγορίες: αυτές είναι οι διαταραχές ύπνου, η ψυχογενής βουλιμία και η ψυχογενής ανορεξία.
Αντίδραση στο στρες
Το υπόβαθρο εκδήλωσης ψυχοσωματικών συμπτωμάτων εντοπίζεται κυρίως στην ύπαρξη στρεσογόνων καταστάσεων. Ωστόσο, δεν εμφανίζουν όλοι όσοι βιώνουν ψυχολογικό στρες κάποια ασθένεια. Αυτό συμβαίνει διότι διαφέρει το είδος, η συχνότητα και η ένταση των στρεσογόνων γεγονότων που εκτίθεται κάθε άτομο. Ανάλογα λοιπόν με την ένταση, το είδος και τη συχνότητα των στρεσογόνων καταστάσεων καθορίζεται και η αντίδραση στο στρες, η οποία και αυτή με τη σειρά της ρυθμίζει την ανοσοποιητική λειτουργία. Το αν θα αναπτυχθεί τελικά μία ασθένεια και το πόσο μπορεί ο οργανισμός να αντισταθεί σε αυτήν εξαρτάται από την ανοσοποιητική ικανότητα του οργανισμού. Σε κάθε περίπτωση πάντως υπάρχουν πολλά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι η ανοσοποιητική ρύθμιση από ψυχοκοινωνικούς στρεσογόνους παράγοντες μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες αλλαγές στην υγεία ενός ατόμου.
Ανακαλύπτοντας τη ρίζα του κακού
Η αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών ασθενειών φαίνεται να είναι αποτελεσματική μετά την αποκάλυψη των πηγών άγχους και στρες και τη θεραπεία αυτών.
Με ποιον τρόπο άραγε αντανακλάται ο ψυχικός πόνος στο σώμα μας;
* Πονοκεφάλους έχουν συνήθως οι άνθρωποι που είναι πολύ αυστηροί με τον εαυτό τους και είναι ψυχαναγκαστικοί.
* Προβλήματα στο στομάχι ή στο έντερο συνήθως συνδέονται με τον φόβο, την ανασφάλεια, και την έλλειψη αυτοπεποίθησης.
* Οι πόνοι στο κάτω μέρος της πλάτης συνδέονται με ανησυχίες οικονομικών θεμάτων ή έλλειψη στήριξης από άλλα άτομα.
* Τα ιατρικά προβλήματα στη μέση, συνήθως εμφανίζονται σε ανθρώπους που έχουν πολλά βάρη στη ζωή τους, πολλές ευθύνες και πολλές υποχρεώσεις.
* Ανθρωποι που δεν είναι ευέλικτοι και είναι άκαμπτοι, ισχυρογνώμονες και αρκετά περήφανοι, συνήθως αντιμετωπίζουν προβλήματα με τα γόνατα.
Η ανησυχία, το άγχος και ο φόβος εμφανίζονται συχνά σε όλους τους ανθρώπους, καθώς προετοιμάζουν το άτομο για να αντιμετωπίσει τις αγχογόνες και επικίνδυνες καταστάσεις. Κατά την αντιμετώπισή τους βιώνει κάποιες σωματικές, ψυχολογικές και συμπεριφορικές αλλαγές.
Αυτές οι αλλαγές είναι φυσιολογικές, αλλά εάν μετά την πάροδο του κινδύνου δεν εξαφανιστούν και η αντίδραση στην ψυχολογική πίεση γίνει υπερβολική ή χρόνια, τότε δημιουργούνται προβλήματα.
Πώς να μειώσουμε το άγχος
* Το άγχος είναι καλό να αντιμετωπίζεται ως μία φυσιολογική αντίδραση σε στρεσογόνες καταστάσεις, χωρίς το άτομο να πανικοβάλλεται.
* Τα λάθη αποτελούν μία καλή ευκαιρία για μάθηση και όχι πόλο έλξης άγχους.
* Οι περισσότερες αποφάσεις δεν είναι ούτε λανθασμένες ούτε σωστές καθώς πάντα υπάρχει και το περιθώριο του ανθρώπινου λάθους, αλλά φυσικά και η λύση της κάθε δυσκολίας.
* Η καλή οργάνωση του χρόνου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση.
* Η προετοιμασία από το προηγούμενο βράδυ των δραστηριοτήτων που θα γίνουν την επόμενη ημέρα φέρει θετικά αποτελέσματα.
* Αντί να επικεντρώνουμε την προσοχή στο τελικό αποτέλεσμα, να αναζητούμε την ευχαρίστηση στη διαδικασία τού πόσο δημιουργικό είναι να κάνεις κάτι.
* Μπορούμε να φανταστούμε και να σκεφτούμε καλύτερα το αγχογόνο ερέθισμα σε κατάσταση ηρεμίας και χαλάρωσης.
* Οι θετικές σκέψεις βοηθούν αρκετά στη μείωση του επικείμενου άγχους καθώς δεν υπάρχει χώρος για αρνητικές αναμνήσεις. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η σκέψη επηρεάζει το συναίσθημα και κατ’ επέκταση τον τρόπο συμπεριφοράς. Ο τρόπος σκέψης μπορεί να ελεγχθεί και να αλλάξει.
* Οταν το άγχος συνεχίζει να παραμένει, τότε χρειάζεται να αναζητηθεί η βοήθεια του ειδικού.
Οι θετικές σκέψεις, η υγιής έκφραση των συναισθημάτων και η σύνδεση με άλλους ανθρώπους μπορούν να μας αποτρέψουν να σωματοποιήσουμε ψυχικά προβλήματα και να ζήσουμε μια ισορροπημένη και ευτυχισμένη ζωή. Είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε να ακούμε τον εσωτερικό μας εαυτό και να μην αμυνόμαστε σε αυτό.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κυρία Κωνσταντίνα Βολοσυράκη, ψυχολόγο (MSc)-ψυχοθεραπεύτρια
