«Από μέρα σε μέρα θα συνειδητοποιήσουν τι λάθος έκαναν που με προσέλαβαν. Στοιχηματίζω ότι ήδη αναρωτιούνται». Πόσο συχνά περνούν από το μυαλό σας σκέψεις σαν κι αυτή; Σε μερικούς – σε πολλούς βασικά – ανθρώπους συμβαίνουν αρκετά συχνά.
Αυτές οι σκέψεις ότι είμαστε απατεώνες ή ότι αποκαλύπτονται οι τεράστιες ελλείψεις μας και τα άγχη, η ανασφάλεια και ο τρόμος που ακολουθούν είναι όλα μέρος ενός φαινομένου που είναι γνωστό ως σύνδρομο του απατεώνα.
Σε αντίθεση με την ταπεινοφροσύνη, μπορεί να προκαλέσει πραγματική ζημιά σε ένα άτομο: άγχος, ανικανότητα να απολαύσει την επιτυχία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την πεποίθηση ότι δεν μπορεί να προχωρήσει στην καριέρα ή τη ζωή του γενικότερα.
Τι είναι το σύνδρομο του απατεώνα
Δύο κλινικοί ψυχολόγοι, η Pauline Rose Clance και η Suzanne Imes, εντόπισαν και ονόμασαν για πρώτη φορά το φαινόμενο το 1978.
Το σύνδρομο του απατεώνα είναι η κατάσταση του να αισθάνεσαι άγχος και να μη βιώνεις την επιτυχία εσωτερικά, παρόλο που έχεις υψηλές επιδόσεις με εξωτερικούς, αντικειμενικούς τρόπους. Η κατάσταση αυτή έχει συχνά ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αισθάνονται «απατεώνες» ή «ψεύτες» και να αμφιβάλλουν για τις ικανότητές τους.
Δηλαδή, το άτομο δεν αισθάνεται αυτοπεποίθηση ή ικανότητα, ανεξάρτητα από το τι επιτυγχάνει. Δεν βιώνει τη χαρά της επιτυχίας, επειδή περιμένει πάντα να αποκαλυφθεί η ανεπάρκεια και η απάτη τους.
Τι το προκαλεί
Το σύνδρομο του απατεώνα είναι μια γνωστική διαστρέβλωση. Οδηγεί τους ανθρώπους να αμφιβάλλουν για τις ικανότητες και τα επιτεύγματά τους. Αμφισβητούν την υψηλή εκτίμηση των άλλων γι‘ αυτούς. Αμφισβητούν την ίδια τους την ιστορία.
Αλλά από πού προέρχονται αυτή η αμφιβολία και η διαστρέβλωση; Αν και μπορεί να συμπαρασύρει την ψυχική υγεία ενός ατόμου, το σύνδρομο απατεώνα δεν είναι μια επίσημη ψυχολογική κατάσταση και έχει ποικίλες αιτίες. Έρευνες έχουν δείξει ότι προέρχεται από έναν συνδυασμό παραγόντων.
Οικογενειακό περιβάλλον: Μεγαλώνοντας, οι γονείς ή άλλα μέλη της οικογένειας μπορεί να έδιναν υπερβολική έμφαση στις επιδόσεις ή να ήταν υπερβολικά επικριτικοί.
Κοινωνικές πιέσεις: Το να είστε μέλος ενός κοινωνικού κύκλου ή μιας ομάδας όπου η έγκριση ή η αξία φαίνεται να συνδέεται ρητά με τα επιτεύγματα.
Αίσθηση του ανήκειν: Μέρος του συνδρόμου είναι ο φόβος ότι θα αποκαλυφθεί ο «απατεώνας» και θα εκδιωχθεί.
Προσωπικότητα: Ορισμένοι τύποι προσωπικότητας συνδέονται περισσότερο με την εσωτερίκευση συναισθημάτων πίεσης, αμφιβολίας και αποτυχίας. Περίοδοι άγχους ή μετάβασης, ακόμη και άσχετες με την εργασία, μπορεί να το επιδεινώσουν.
Τα χαρακτηριστικά του
Όλοι αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας μερικές φορές. Ίσως λοιπόν να αναρωτιέστε πώς είναι το σύνδρομο του απατεώνα. Ακολουθούν τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά:
- Αυτοαμφισβήτηση
- Υποτίμηση της συνεισφοράς σας
- Απόδοση της επιτυχίας σε εξωτερικούς παράγοντες
- Σαμποτάζ της αυτοεπιτυχίας
- Καθορισμός μη ρεαλιστικών προσδοκιών
- Συνεχής φόβος ότι δεν ανταποκρίνεστε στις προσδοκίες
- Επαγγελματική εξουθένωση
Ποιοι υποφέρουν περισσότερο
Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από το σύνδρομο του απατεώνα σε σχέση με τους άνδρες, αποκαλύπτει μια νέα έρευνα. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 53% των γυναικών έχουν βιώσει αυτό το αίσθημα αβάσιμης αυτοαμφισβήτησης, ανικανότητας και υποκατάστασης – παρά το γεγονός ότι τυπικά έχουν τις ικανότητες για να κάνουν τη δουλειά.
Συγκριτικά, η πλειονότητα των ανδρών παραδέχεται ότι μόνο ποτέ αισθάνεται απατεώνας στον εργασιακό χώρο (63%) και πάνω από τους μισούς (54%) ισχυρίζονται ότι δεν έχουν αισθανθεί ποτέ έτσι. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να βιώσουν αυτό το συναίσθημα στον χώρο εργασίας (72%), στο σχολείο (29%) και όταν βγαίνουν με φίλους (29%).
Από αυτές τις γυναίκες, το 24% λέει ότι εμποδίζει τις ερωτικές τους σχέσεις και το 18% ότι διαταράσσει την ανατροφή των παιδιών τους. Η πίεση να «τα έχουμε όλα» είναι ένα βασικό έναυσμα για μία στις πέντε να εμφανίσει το σύνδρομο του απατεώνα. Ένα άλλο 22% πιστεύει ότι το φαινόμενο τις εμποδίζει να κάνουν νέους φίλους.
Πώς να το αντιμετωπίσετε
Η παρακάτω τεχνική μπορεί να σας βοηθήσει να επιβραδύνετε και να εξετάσετε την κατάσταση – και τις δικές σας σκέψεις, συναισθήματα και αντιδράσεις – πιο προσεκτικά:
Σταματήστε: Επιτρέψτε στον εαυτό σας κάνει μια παύση.
Αναπνεύστε: Δώστε στον εαυτό σας μια βαθιά ανάσα και αποβάλλετε τις σκέψεις σας για να μην είστε προσκολλημένοι σε αυτές.
Παρατηρήστε: Παρατηρήστε τα συναισθήματά σας, το σώμα σας, το περιβάλλον σας, τους ανθρώπους γύρω σας, την κατάσταση και την αντίδρασή σας.
Επαναξιολογήστε: Αξιολογήστε την κατάσταση και τον λόγο που νιώσατε το σύνδρομο του απατεώνα.
Αντιδράστε: Η αντίδρασή σας μπορεί να είναι πιο συγκροτημένη τώρα που έχετε ηρεμήσει λίγο.
Ακολουθούν μερικές άλλες συμβουλές που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε όταν αισθάνεστε σας «απατεώνας»:
- Η αξιολόγηση της θετικής νοημοσύνης μπορεί να σας βοηθήσει να αποκαλύψετε τις διάφορες φωνές σαμποτέρ που σας εμποδίζουν να προχωρήσετε.
- Η δημιουργία μιας απλής λίστας με αποδείξεις ότι είστε ικανοί σας επιτρέπει να καταπολεμήσετε το σύνδρομο του απατεώνα συλλέγοντας, αναγνωρίζοντας και αναλογιζόμενοι τις αποδείξεις της ικανότητάς σας.
- Υπενθυμίστε στον εαυτό σας τι πραγματικά έχει σημασία για εσάς.
- Επαναπροδιορίστε τι σημαίνει για εσάς η ανάπτυξη. Η ζωή και η καριέρα είναι ένα ταξίδι. Δεν μπορείτε να αναπτυχθείτε, να μάθετε ή να σημειώσετε πρόοδο χωρίς να προσπαθήσετε.
- Βρείτε κάποιον για να μιλήσετε ή γράψτε τους φόβους σας – είναι λιγότερο ισχυροί όταν δεν περιστρέφονται στο μυαλό σας.
- Εξασκηθείτε στην αυτοσυμπόνια. Μην κατηγορείτε τον εαυτό σας επειδή αισθάνεστε σαν απατεώνας.
- Να είστε ευγενικοί με τον εαυτό σας. Είστε άνθρωπος. Οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Και εσείς θα κάνετε λάθη.
- Εξασκηθείτε στην ενσυνειδητότητα. Τοποθετήσετε τον εαυτό σας στο παρόν.
