Οι πρώτοι Έλληνες πήγαν στην Τανζανία στα τέλη του 19ου αιώνα, σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Νησιώτες οι περισσότεροι. Ξεκίνησαν ως έμποροι βοοειδών, έγιναν εργολάβοι και κατασκευαστές στο σιδηρόδρομο μαζί με τους Γερμανούς, οι οποίοι είχαν αναλάβει την οικοδόμηση του δικτύου. Ελλείψει οδικού δικτύου, όλα τα προϊόντα που έφταναν στο λιμάνι του Νταρ Ες Σαλάαμ, μεταφέρονταν στην ενδοχώρα σιδηροδρομικώς.
Έτσι, οι Έλληνες – μαζί με τους Γερμανούς – συνέβαλαν σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Σταδιακά, στράφηκαν στην αγροτική παραγωγή, όπου και κυριάρχησαν, δημιουργώντας μεγάλες περιουσίες. Εκτός από την καλλιέργεια καπνών και καφέ, ασχολήθηκαν με την αγαύη, φυτό από το οποίο παράγεται το σκοινί – κυρίως αυτό που χρησιμοποιούν τα καράβια.
Οι Έλληνες μεγαλούργησαν στην Τανζανία για περίπου 50 χρόνια. Ωστόσο η ελληνική παροικία των 2.000 ατόμων στις αρχές της δεκαετίας του ‘50, κατέρρευσε όταν ο Τζούλιους Νυερέρε, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία της χώρας από το 1964 ως το 1985, κήρυξε εθνικοποιήσεις με αποτέλεσμα, να χάσουν οι Έλληνες τις περιουσίες τους.
«Saint Constantine’s International School» : Το σχολείο της ελληνικής κοινότητας στην Τανζανία
«Το σχολείο ‘Άγιος Κωνσταντίνος’ στην Αρούσα της Τανζανίας, δημιουργήθηκε το 1952 από την ελληνική κοινότητα για τα παιδιά τους, τα οποία ήταν περίπου 250 εκείνη την εποχή. Τα ελληνικά ήταν η πρώτη τους γλώσσα, τα αγγλικά η δεύτερη ενώ σαν τρίτη γλώσσα μιλούσαν σουαχίλι», αρχίζει να λέει ο κ.Νίκος Κομματάς, δάσκαλος Πληροφορικής και Ελληνικού Πολιτισμού, ο οποίος πρόσφατα ολοκλήρωσε την πρώτη χρονιά της θητείας του στο συγκεκριμένο σχολείο, έχοντας σαν βασικό στόχο την αναζωπύρωση του ελληνικού πνεύματος.
«Οι καλλιέργειές των Ελλήνων εκτείνονταν από την Αρούσα, στα βόρεια της Τανζανίας κοντά στα σύνορα με την Κένυα, μέχρι την Τάγκα, στον Ινδικό ωκεανό. Προκειμένου να κρατήσουν ζωντανή την ελληνική γλώσσα, έφτιαξαν αυτό το σχολείο στην Αρούσα κι έστελναν εκεί τα παιδιά τους. Εσώκλειστα στο οικοτροφείο, όσα έρχονταν από μακρινές περιοχές. Αφού έχασαν τις περιουσίες τους με τις πολιτικές αναταραχές, αρκετοί επέστρεψαν στην Ελλάδα.
Άλλοι, μετανάστευσαν ξανά, σε άλλες περιοχές της Αφρικής, στην Αυστραλία. Στο σχολείο απέμειναν ελάχιστα ελληνόπουλα, οπότε, προκειμένου να επιβιώσει, από το 1980 μετατράπηκε σε διεθνές βρετανικό σχολείο. Σήμερα, είναι ένα πολυπολιτισμικό σχολείο, με παιδιά από 30 διαφορετικές εθνότητες. Αν και παραμένει σχολείο της ελληνικής κοινότητας και διοικείται από αυτή, όλο το εκπαιδευτικό προσωπικό είναι από τη Μ.Βρετανία», χαρτογραφεί την κατάσταση ο ίδιος.
«Το ‘St Constantine’ χρειάστηκε να ‘ανοίξει την ομπρέλα’ του απευθυνόμενο πλέον σε όλα τα παιδιά του ντόπιου πληθυσμού και υιοθέτησε το English Cambridge curriculum (πρόγραμμα σπουδών), διατηρώντας ταυτόχρονα την ελληνική κληρονομιά και τις αξίες του», επισημαίνει η Navdeep Mand, Διευθύντρια Γυμνασίου/Λυκείου. Η κ. Mand, μαζί με τον Γενικό Διευθυντή του σχολείου, Yasir Patel, και τον Υποδιευθυντή, Michael Murray – και οι τρεις από τη Μ.Βρετανία – φιλοδοξούν να κάνουν το Saint Constantine’s International School, το σημαντικότερο Διεθνές σχολείο στην Ανατολική Αφρική.
«Το να είμαι δάσκαλος στην Αφρική, έχει ένα χαρακτήρα ‘ιεραποστολικότητας’»
Έχοντας ήδη εργαστεί 25 χρόνια σε σχολεία της Αθήνας, ο κ.Νίκος Κομματάς αποσπάστηκε στην Νότια Αφρική, όπου μέσα σε 10 χρόνια υπηρέτησε σε σχολεία της Πραιτόρια, Γιοχάνεσμπουργκ, Κέιπ Τάουν. «Μέχρι που με προσέγγισαν από την ελληνική κοινότητα, που διοικεί τον ‘Άγιο Κωνσταντίνο’ – αφού παραμένει ελληνικό σχολείο – και μου εξήγησαν πως θέλουν να ξαναζωντανέψουν τους δεσμούς με την πατρίδα. Εννοείται πως ανταποκρίθηκα. Αγαπώ τη δουλειά μου, εκτιμώ ιδιαίτερα τη διάθεση των Ελλήνων του εξωτερικού να διατηρήσουν την ελληνικότητά τους. Όλο αυτό, προσδίδει ένα χαρακτήρα ‘ιεραποστολικότητας’ στο εκπαιδευτικό μου έργο».
Διεθνές αλλά και ελληνικό το «St Constantine’s»
Πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια, βρέθηκε Έλληνας δάσκαλος στο σχολείο πέρσι για να αναλάβει το δημοτικό. «Όταν έφτασα, θυμάμαι πόση εντύπωση μου έκαναν οι στολές των μαθητών – έχουν ραμμένο στο σακάκι το ‘Παν μέτρον άριστον’», θυμάται ο δάσκαλος και συνεχίζει: «Όλοι στο σχολείο – παιδιά και εκπαιδευτικοί – εντάσσονται σε μία από τις τέσσερις ομάδες: Athens, Sparta, Olympia, Delfi, οι οποίες διοργανώνουν εκδηλώσεις και αγώνες μεταξύ τους.
Τα κτίρια του σχολείου φέρουν ελληνικά ονόματα. Η Ελλάδα βρίσκεται παντού. Ρωτώντας, διαπίστωσα πως κανείς δεν γνώριζε τί σημαίνουν όλα αυτά, οπότε ξεκίνησα να τους εξηγώ. Μιλώ συνέχεια για την Ελλάδα – την Αθήνα, την Ολυμπία, το Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη. Σταδιακά άρχισαν να καταλαβαίνουν πόσο έχει επηρεάσει τον κόσμο ο ελληνικός πολιτισμός. Στο πλαίσιο του εβδομαδιαίου μαθήματος Ελληνικού Πολιτισμού, κάνω μία πρώτη προσπάθεια να διδάξω λίγα ελληνικά. ‘Καλημέρα, κύριε Νίκο!’, μου λένε τώρα όλοι όσοι με συναντούν στο σχολείο.
Τη χρονιά αυτή, συνεργαστήκαμε μέσω zoom με σχολεία στην Ελλάδα επάνω σε δύο projects: το ένα, σχετικά με έθιμα των Χριστουγέννων – εμείς τραγουδήσαμε το ‘Τρίγωνα – Κάλαντα’, τα αφρικανάκια ένα τραγούδι στα σουαχίλι, μεταξύ άλλων. Το δεύτερο, με θέμα ‘Τα ζώα του τόπου μου’, είχε διάρκεια 3 μήνες. Μαθητές της πρώτης δημοτικού, όλοι.
Από την Αφρική, παρουσίασαν εικονικά λιοντάρια, ελέφαντες και άλλα ζώα, μίλησαν για τα ζώα που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, τραγούδησαν και χόρεψαν αφρικάνικους χορούς. Τα ελληνόπουλα παρουσίασαν το λύκο, την αρκούδα και έκαναν αντίστοιχες δράσεις. Ήταν μία πολύ ενδιαφέρουσα εκπαιδευτική και πολιτιστική ανταλλαγή, την οποία ελπίζουμε να επαναλάβουμε.
«40 χρόνια μετά, ξανακούστηκε ο Ελληνικός Εθνικός Ύμνος στο σχολείο»
Παραμονή 25ης Μαρτίου κάναμε γιορτή στο σχολείο. Γέμισε κόσμο η αίθουσα εκδηλώσεων. Συγκέντρωσα ελληνικές λέξεις, που χρησιμοποιούνται στα αγγλικά από τις διάφορες επιστήμες. Σηκώνονταν τα παιδιά και τις έλεγαν – ‘do you know this word?’, ρωτούσαν τους παριστάμενους. Μέχρι που ο τελευταίος τους είπε ‘είμαι σίγουρος πως γνωρίζετε όλες αυτές τις λέξεις και τις χρησιμοποιείτε. Ξέρατε όμως πως είναι ελληνικές;’.
Όλοι άκουσαν για τη σημασία της ελληνικής γλώσσας. Στη συνέχεια, με αφορμή την εθνική γιορτή της Ελλάδας την επομένη, μαζί με κάποιους μαθητές του δημοτικού τραγουδήσαμε το Θούριο του Ρήγα, χορέψαμε τα ’40 παλικάρια’», αναφέρει με σπασμένη από τη συγκίνηση φωνή, ο δάσκαλος και προσθέτει: «Η τελετή έληξε με τον Εθνικό Ύμνο, που τραγούδησαν δύο μικρά παιδάκια, 6 και 8 χρονών, ελληνο-τανζανάκια. Ήταν συγκλονιστικό – ύστερα από 40 χρόνια, ακούστηκε ξανά ο Ελληνικός Εθνικός Ύμνος στο σχολείο της ελληνικής κοινότητας!».
Το ταξίδι – «Θέλουμε να εμπνεύσουμε κι άλλους να συνδεθούν με την Ελλάδα»
Δεν θα ήταν υπέροχο να κάνουμε ένα ταξίδι στην Ελλάδα;’, πρότεινε στον Έλληνα δάσκαλο, η διευθύντρια του σχολείου, με εκείνον να ανταποκρίνεται πρόθυμα. «Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιδέα τον περασμένο Οκτώβριο, δουλεύτηκε όλη τη χρονιά και πριν λίγες μέρες, πραγματοποιήθηκε», λένε σήμερα και οι δύο.
Στη διάρκεια του ταξιδιού τους στην Ελλάδα, επισκέφθηκαν την Ολυμπία και τους Δελφούς, πήγαν μία μονοήμερη κρουαζιέρα σε Ύδρα, Πόρο, Αίγινα. Στην Ακρόπολη, συνάντησαν 8 μαθητές από το σχολείο ‘Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος’, οι οποίοι τους ξενάγησαν. Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν, να συζητήσουν για την καθημερινότητά τους, το σχολείο, τη ζωή στην Τανζανία και στην Ελλάδα.
Το ταξίδι ήταν το επιστέγασμα της προσπάθειας, που καταβλήθηκε όλη τη χρονιά. «Δεν φαντάζεστε τί κούραση προηγήθηκε για να καταφέρουμε να κάνουμε αυτό το ταξίδι! Με εξαίρεση 4 παιδιά, που έχουν ευρωπαϊκό διαβατήριο, χρειάστηκε να πάμε για την έκδοση βίζας με τα υπόλοιπα 29 παιδιά του γκρουπ στο Ναϊρόμπι δύο φορές … δρόμοι άθλιοι, 8-9 ώρες με το λεωφορείο πήγαινελα… χώρια η γραφειοκρατία.
Ευτυχώς, ο κ.Γιάννης Χρυσουλάκης, Γ.Γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού στο Υπουργείο Εξωτερικών με το επιτελείο του, κινητοποιήθηκαν αμέσως μόλις έλαβαν το μέιλ μου, ειδοποίησαν την πρεσβεία στο Ναϊρόμπι να μας εξυπηρετήσουν. Επιπλέον, φρόντισαν να έχουμε δωρεάν πρόσβαση στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους που θα επισκεπτόμασταν. Αξίζει, στο σημείο αυτό, να αναφέρω και τη στάση των παιδιών μας.
Αν και φοβόμουν μήπως βαρεθούν, γιατί έχω βρεθεί σε πολλά μουσεία με τους μαθητές μου όσο ήμουν στην Ελλάδα και ξέρω πως είναι, τα παιδιά από την Αφρική έδειξαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και σεβασμό. Και συγκίνηση – ειδικά όταν βρεθήκαμε στο στάδιο της Ολυμπίας κι αφού έτρεξαν, στεφανώσαμε τους νικητές με κλαδιά ελιάς.
Ήταν μία τεράστια ηθική ικανοποίηση για μένα. Λέω ‘άξιζε τον κόπο το ταξίδι’», σχολιάζει ο δάσκαλος και η διευθύντρια παίρνει το λόγο: «Να ανάψουμε τη σπίθα του ενδιαφέροντος για την Ελλάδα – αυτός ήταν ο σκοπός του ταξιδιού μας. Έχει μεγάλη διαφορά το να γνωρίζεις θεωρητικά για την επιρροή των Ελλήνων φιλοσόφων στον υπόλοιπο κόσμο από το να επισκέπτεσαι δια ζώσης τα τοπόσημα, εκεί που γεννήθηκαν όλες αυτές οι ιδέες – πήγαμε στην Πνύκα, την αφετηρία της δημοκρατίας.
Είχα διαβάσει σχετικά αλλά το να βρεθείς στα μέρη αυτά, είναι μία συγκλονιστική, ιδιαίτερα συγκινητική εμπειρία. Επιστρέφοντας στην Αφρική, τα παιδιά μας θα μοιραστούν με τα υπόλοιπα παιδιά τις εμπειρίες τους, όσα μάθαμε για την ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδας. Σειρά μας τώρα, να εμπνεύσουμε κι άλλους για να δημιουργήσουν σύνδεσμο με την Ελλάδα, να λειτουργήσουμε ως πολλαπλασιαστές».
Τα παιδιά
Κατερίνα: «Ονειρεύομαι να χτίσω το μέλλον μου στην Ελλάδα»
Η Κατερίνα προέρχεται από μικτή οικογένεια – ο πατέρας της είναι Έλληνας. «Η θεία μου μένει στην Ηρακλειά, κοντά στη Νάξο», καμαρώνει και προσθέτει: «Μαθαίνω ελληνικά αλλά δεν μιλώ ακόμη τόσο καλά». Είναι η πρώτη φορά, που έρχεται στην Ελλάδα. «Ο παππούς μου μιλούσε για τον τόπο του, για το πόσο όμορφη χώρα είναι. Την αγάπησα μέσα από τις ιστορίες του. ‘Μία μέρα θα πας στην Ελλάδα και θα μείνεις εκεί’, μου έλεγε», θυμάται η Κατερίνα. «Στο σπίτι, μου αρέσει να μαγειρεύω παστίτσιο, μουσακά – μαγειρεύω με τη μαμά μου, που κι εκείνη τα έμαθε από το μπαμπά». Όσο για το μέλλον, η Κατερίνα φιλοδοξεί να επιστρέψει στην πατρίδα των προγόνων της: «Θέλω να έρθω στην Ελλάδα να σπουδάσω, να γίνω σεφ. Ονειρεύομαι να χτίσω το μέλλον μου εδώ, να ζήσω στην Ελλάδα. Στην Τανζανία θα πηγαίνω για διακοπές».
Γιώργος: «Γνώρισα μία άλλη πλευρά της Ελλάδας στο ταξίδι»
Η οικογένεια του 13χρονου Γιώργου, έφυγε από την Ελλάδα το 2011, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. «Ήμουν πολύ μικρός όταν ήρθαμε στην Τανζανία, όμως μιλάμε συνέχεια ελληνικά στο σπίτι και ερχόμαστε στην Ελλάδα κάθε καλοκαίρι. Από τη Λάρισα η μαμά μου, από τον Πύργο Ηλείας, ο μπαμπάς – όλοι οι συγγενείς μας είναι εδώ. Οι φίλοι μου, όμως, είναι από διάφορες χώρες.
Αυτό το ταξίδι ήταν μία καλή ευκαιρία να γνωρίσω περισσότερο τον ελληνικό πολιτισμό και την ιστορία της χώρας. Γνώρισα μία άλλη πλευρά της Ελλάδας. Θα μου άρεσε να πάω και σε άλλα μέρη στην Ελλάδα, να μάθω ακόμη πιο πολλά για τη χώρα», λέει ο ίδιος.
Έμμα: «Θα μπορούσαμε να διδαχθούμε από την Ελλάδα το πως να είμαστε πιο δεκτικοί απέναντι στους άλλους».
«Άρχισα να διαβάζω για την Ελληνική μυθολογία στο δημοτικό, συνέχισα με Ελληνική ιστορία», θα πει η 15χρονη Έμμα από την Αρούσα. Αν και δεν τη συνδέει κάποια σχέση καταγωγής με τη χώρα μας, η Ελλάδα τη συναρπάζει. «Η επίσκεψη εδώ, μοναδική εμπειρία. Συμμετείχα σ’αυτό το ταξίδι, επειδή ήθελα να μάθω περισσότερα για τον πολιτισμό της χώρας, να κατανοήσω την κληρονομιά του σχολείου μας σε σχέση με την Ελλάδα. Έβγαλα πολλές φωτογραφίες και βίντεο στην Ελλάδα, επειδή θέλω να ξεκινήσω ένα blog, όπου θα αξιοποιήσω αυτό το υλικό, θα γράφω για τις εμπειρίες μου από το ταξίδι. Βρίσκω καταπληκτικό πως προσπαθείτε εδώ τόσο σκληρά για να διατηρήσετε την ιστορική και πολιτιστική σας κληρονομιά, κι αυτό πρέπει να το μιμηθούμε στη δική μας χώρα».
Από τη σύντομη παραμονή της στην Ελλάδα, η Έμμα εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι «εδώ, είναι όλοι ελεύθεροι, μπορούν να φορούν ό,τι θέλουν, να νιώθουν άνετα, να μην κρίνουν ο ένας τον άλλο – στη χώρα μου δεν είναι έτσι. Στην πατρίδα μου θα μπορούσαμε να διδαχθούμε από την Ελλάδα το πως να είμαστε πιο δεκτικοί απέναντι στους άλλους».
Σχετικά με το αν η Ελλάδα θα είχε θέση στο μέλλον της, η Έμμα σχολιάζει: «Θα ήθελα πολύ να ταξιδέψω ξανά εδώ για να γνωρίσω καλύτερα τη χώρα, να επισκεφθώ περισσότερα μέρη. Αργότερα, θέλω να επιστρέψω για σπουδές επάνω στη λογοτεχνία, φιλοδοξώ να γίνω συγγραφέας».
«Θέλω να φέρω τα παιδιά πιο κοντά στην Ελλάδα»
Όσο για το μέλλον, οι υπεύθυνοι του σχολείου φιλοδοξούν να επαναλαμβάνουν ένα τέτοιο ταξίδι ετησίως με τους μαθητές τους. Κι όχι μόνο. Σύμφωνα με τη διευθύντρια, κ.Mand, «βρισκόμαστε σε διαδικασία διερεύνησης για αγγλόφωνα τμήματα ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Ελλάδας. Προσβλέπουμε στο να δημιουργήσουμε σχέσεις με τη χώρα. Στόχος μας είναι να μπορούν οι μαθητές και οι μαθήτριές μας να έρθουν εδώ για σπουδές. Θέλω να φέρω τα παιδιά πιο κοντά στην Eλλάδα».
