Τι πιστεύουν οι αστρονόμοι για το αστέρι που βάζουμε στην κορφή του χριστουγεννιάτικου δέντρου

Και το ίδιο το άστρο του δέντρου φυσικά, που κάθεται παραδοσιακά στην κορυφή του ελάτου.

Παρά το γεγονός ότι το Άστρο της Βηθλεέμ αναφέρεται μόνο από τον ευαγγελιστή Ματθαίο, κατάφερε να γίνει ένα από τα διαχρονικότερα σύμβολα των Χριστουγέννων.

Η απήχησή του ξεπέρασε κατά πολύ τον χριστιανικό κόσμο, αποτελώντας μια ιστορία που γνωρίζουν όλοι εδώ και αιώνες.

Κι όμως, για τους αστρονόμους παραμένει δυσεπίλυτος γρίφος, ένα μυστήριο που συζητείται εδώ και 2.000 χρόνια.

Τι ήταν αυτό που ενέπνευσε τον Ματθαίο να μας μιλήσει για το άστρο που έδειξε τον δρόμο στους τρεις μάγους;

Τι ήταν το Άστρο της Βηθλεέμ κατά τις Γραφές

Σύμφωνα με τον Ματθαίο, το ευαγγέλιο του οποίου είναι το μόνο από τα τέσσερα του Κανόνα που αναφέρει τους μάγους, οι φωτισμένες και εξέχουσες προσωπικότητες που αποκαλεί «μάγοι» ήρθαν από τα βάθη της Ανατολής για να προσκυνήσουν τον βασιλιά των Ιουδαίων.

Γράφει ο ευαγγελιστής (2:1-2): «Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ βασιλέως, ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα λέγοντες· ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καὶ ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ».

Οι Μελχιώρ, Γασπάρ και Βαλτασάρ ακολούθησαν το Άστρο της Βηθλεέμ για να φτάσουν ως την Ιερουσαλήμ. Εκεί συμβουλεύτηκαν τους κατοίκους και μετά τη συνάντησή τους με τον Ηρώδη, ο Ματθαίος βεβαιώνει (2:9) ότι «οἱ δὲ ἀκούσαντες τοῦ βασιλέως ἐπορεύθησαν· καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστὴρ ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ προῆγεν αὐτούς, ἕως ἐλθὼν ἔστη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον».

Το αστέρι εμφανίστηκε και πάλι δηλαδή για να τους οδηγήσει κατευθείαν στη Βηθλεέμ. Και οι μάγοι «ἰδόντες δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα» (2:10), καθώς το άστρο δεν λάθευε.

Αυτά τα λίγα μας λέει ο Ματθαίος για το φωτεινό αστέρι που είχαν οδηγό οι τρεις σοφοί στο μακρύ τους ταξίδι. Και η αλήθεια είναι πως το γεγονός προβλημάτισε από την πρώτη στιγμή τη χριστιανική εκκλησία.

Ο σπουδαίος ιεράρχης και θεολόγος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αντιλαμβανόμενος προφανώς την προβληματική του Άστρου της Βηθλεέμ, το απέδωσε σε θαύμα. Θεολογικά μιλώντας, μας λέει, ήταν ένας θείος οιωνός για την αναγγελία της ενσάρκωσης του Υιού του Θεού.

Ο ιερός Χρυσόστομος φρονεί ότι δεν ήταν ένα φυσικό αστέρι, όπως θα νόμιζε κανείς, αλλά μια αόρατη, θαυμαστή λογική δύναμη («Δύναμις τις ἀόρατος εἰς ταύτην μετασχηματισθεῖσα τήν ὄψιν»).

Την ίδια μεταφυσική ερμηνεία απέδωσε και ο Ωριγένης, σημαίνουσα εκκλησιαστική μορφή των πρωτοχριστιανικών χρόνων. Το Άστρο της Βηθλεέμ στη δική του συλλογιστική δεν ήταν παρά η εκπλήρωση μιας προφητείας που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη («Αριθμοί») και συνδέεται με την έλευση του Μεσσία.

Τι υποθέτουν οι αστρονόμοι

Αν υποθέσουμε ότι το Άστρο της Βηθλεέμ δεν ήταν μια φανταστική διήγηση αλλά ένα υπαρκτό ουράνιο αντικείμενο, όπως έχει εικάσει μερίδα του κόσμου της αστρονομίας, τότε οφείλουμε να κάνουμε μερικές προκαταρκτικές παραδοχές.

Όπως μας λέει ο αστρονόμος Larry Sessions, είναι σαφές για τη σύγχρονη αστρονομία ότι το Άστρο της Βηθλεέμ συμπεριφερόταν πολύ παράξενα, «αν όντως υπήρχε», σημειώνει. Ακόμα πιο προβληματικό είναι να υποθέσει κανείς ότι ένα τέτοιο φαινόμενο έλαβε χώρα στον χειμερινό ουρανό του Δεκεμβρίου.

Οι ιστορικοί θεωρούν εξάλλου πιθανότερη τη γέννηση του Ιησού κάποια στιγμή την άνοιξη παρά τον χειμώνα. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν αυτός που καθιέρωσε την 25η Δεκεμβρίου ως μέρα γεννήσεως του Ιησού, ένα εθιμοτυπικό που επικύρωσε ο Πάπας Ιούλιος Α’ το 354 μ.Χ. Οι Γραφές δεν μας δίνουν ημερομηνία γέννησης.

Για τον Art Maurer, διευθυντή του Herbert Trackman Planetarium, ακόμα και η αναφορά των μάγων ότι «εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ» μοιάζει λανθασμένη. «Οι μάγοι ήρθαν από την Περσία, κάτι που σημαίνει πως ταξίδεψαν 900 μίλια δυτικά. Δεν είδαν λοιπόν ένα αστέρι στην Ανατολή».

Όχι ότι αυτό έχει πτοήσει τους αστρονόμους, που έχουν υποθέσει πρακτικά τα πάντα, από φωτεινό μετεωρίτη ή κομήτη μέχρι και σουπερνόβα (υπερκαινοφανής αστέρας). Όλες ωστόσο οι προτάσεις έχουν τα θέματά τους.

Οι μετεωρίτες, κατά πρώτο, εμφανίζονται λαμπεροί στον ουρανό, καίγονται όμως σε χρόνο-αστραπή μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα. Δεν θα μπορούσε να ήταν μετεωρίτης αυτός που οδήγησε τους μάγους στον Ιησού κατά το δύσκολο και μακρύ ταξίδι τους.

Ο κομήτης ήταν πάντα μια καλή αστρονομική υπόθεση. Ξέρουμε ότι ο Κομήτης του Χάλεϊ ήταν ορατός κατά το 11 π.Χ., λίγα χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού.

Το κακό με τους κομήτες είναι πως οι αρχαίοι τους θεωρούσαν κακούς οιωνούς, κι έτσι μια τέτοια πιθανότητα δεν διερευνήθηκε ποτέ στα σοβαρά εκείνα τα χρόνια.

Υπάρχει ωστόσο καταγραφή κινέζων αστρονόμων (αστρολόγων εκείνα τα χρόνια) για ένα «φωτεινό αστέρι» στον ουρανό κατά το 5 π.Χ., κάτι σαν κομήτης, που μπορεί να εξηγεί ίσως το Άστρο της Βηθλεέμ.

Όσο για την υπόθεση του σουπερνόβα, αυτό θα ήταν σίγουρα ένα ουράνιο θέαμα που θα τραβούσε την προσοχή, δεν έχουμε ωστόσο ιστορικές μαρτυρίες πως συνέβη κάτι τέτοιο εκείνη την περίοδο.

Μας μένει μόνο μία θεωρία: να ήταν κάποιος πλανήτης. Τον Δία έχουν υποδείξει πολλοί αστρονόμοι στο διάβα των αιώνων, ο οποίος σε εκείνη την ιστορική φάση ήταν σε παλίνδρομη τροχιά, κάτι που σημαίνει πως στον νυχτερινό γήινο ουρανό θα εμφανιζόταν να ταξιδεύει προς τα ανατολικά.

Ο Δίας ήταν πάντα ένα από τα καλύτερα αστρονομικά στοιχήματα για το Άστρο της Βηθλεέμ. Μόνος του όμως δεν φτάνει…

Τι έγινε στις 21 Δεκεμβρίου 2020

Πολύ πρόσφατα, στις 21 Δεκεμβρίου, ένα αστρονομικό φαινόμενο έκανε πολλούς να θυμηθούν ξανά το Άστρο της Βηθλεέμ. Κάποιοι μάλιστα το ανέφεραν ρητά.

Οι δύο μεγαλύτεροι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, ο Δίας και ο Κρόνος, ήρθαν πολύ κοντά, σε ένα ουράνιο φαινόμενο που ονομάζεται σύνοδος. Η απόστασή τους ήταν τόσο κοντινή που έμοιαζαν με ένα μεγάλο αστέρι.

Ήταν αυτό το Άστρο της Βηθλεέμ που οδήγησε τους μάγους στον νεογέννητο Ιησού; Είδαν δηλαδή κάτι αντίστοιχο οι τρεις σοφοί πριν από 2.000 χρόνια; Κάποιοι αστρονόμοι απάντησαν καταφατικά.

Η Σύνοδος λαμβάνει χώρα κάθε 20 χρόνια. Ξέρουμε ότι ο παράξενος χορός τους στον ουρανό συνέβη κατά το 7 π.Χ. Κάποιοι μάλιστα αστρονόμοι των αρχαίων χρόνων ονόμασαν το φαινόμενο της συνόδου «Αστέρι των Χριστουγέννων», έτσι πεπεισμένοι καθώς ήταν πως αυτό είχαν δει οι τρεις μάγοι.

Το «Astronomy Magazine» μας λέει μάλιστα πως το 7 π.Χ. η σύνοδος Δία και Κρόνου ήταν ιδιαίτερη. Οι τροχιές των δύο πλανητών ευθυγραμμίστηκαν με τέτοιον τρόπο που από τη Γη φαινόταν σαν να ήρθαν κοντά τρεις φορές στον αστερισμό των Ιχθύων.

Αυτό το σπάνιο φαινόμενο είχε προταθεί μάλιστα από τον ίδιο τον Κέπλερ, την καταλυτική μορφή της επιστημονικής επανάστασης, ως εξήγηση για το Άστρο της Βηθλεέμ. Οι περισσότεροι ιστορικοί τοποθετούν σήμερα τη γέννηση του Ιησού κάπου μεταξύ 6-2 π.Χ., είναι λοιπόν μια καλή υποψηφιότητα.

Αν πάντως το Άστρο της Βηθλεέμ ήταν πλανητική σύνοδος, η συγκεκριμένη μάλιστα, τότε η σύζευξη Δία-Κρόνου δεν είναι ο μόνος υποψήφιος. Τον Αύγουστο του 3 π.Χ. ο Δίας και η Αφροδίτη ήρθαν τόσο κοντά (στη γήινη παρατήρηση, πάντα) που το φαινόμενο έμοιαζε πολύ με την πρόσφατη Σύνοδο Δία-Κρόνου.

Πόσο μάλλον που η Αφροδίτη είναι συνήθως φωτεινότερη και από τον Δία και από τον Κρόνο. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και τον Ιούνιο του 2 π.Χ., με τις πηγές να μιλούν για «σύζευξη σε μοναδικό αστέρι».

Τι άλλο ερευνά η επιστήμη

Ο γρίφος του Άστρου της Βηθλεέμ παραμένει ένα από τα μεγάλα μυστήρια, τόσο θεολογικά όσο και επιστημονικά. Φως μπορεί όμως να ρίξει μόνο η σύγχρονη αστρονομία, καθώς τώρα οι γνώσεις μας είναι τέτοιες που μπορεί να εξηγήσουν τη μυστηριώδη αναφορά του Ματθαίου.

Οι επιστήμονες είναι εξάλλου… επιστήμονες. «Αν ό,τι είναι γραμμένο στην Καινή Διαθήκη είναι μια ιστορική μαρτυρία, τότε αυτή η ιστορική μαρτυρία απαιτεί μια εξήγηση», παρατηρεί σχετικά ο καθηγητής φυσικής και αστρονομίας David Weintraub, «ως αστρονόμος, θέλεις μια αστρονομική ερμηνεία».

Ο ίδιος εξηγεί πως οι θεωρίες με τους κομήτες πρέπει να απορριφθούν μια και καλή. Ο Χάλεϊ πέρασε από τη γειτονιά μας το 11 π.Χ., με την περιστροφή ωστόσο της Γης κανένας κομήτης δεν μπορεί να σε οδηγήσει σε σταθερό σημείο.

Ο καθηγητής θεωρητικής αστροφυσικής Grant Mathews μας λέει επίσης πως πρέπει να αποκλείσουμε οριστικά τους καινοφανείς (νόβα) και τους υπερκαινοφανείς αστέρες (σουπερνόβα).

Παρά το γεγονός ότι ένα τέτοιο γεγονός θα είχε ενδεχομένως παρατηρήσιμες συνέπειες για τους Γήινους, οι αστρονομικές έρευνες δεν έχουν βρει τίποτα που να δικαιολογεί μια τέτοια υπόθεση.

Ακόμα κι αν ήταν όμως νόβα ή σουπερνόβα, οι μάγοι δεν θα μπορούσαν να το έχουν ακολουθήσει. Κι αυτό γιατί θα έκαναν απλώς κύκλους. «Δεν μπορείς να ακολουθήσεις ένα αστέρι από τη Βαγδάτη στην Ιερουσαλήμ και τη Βηθλεέμ μετά», παρατηρεί ο Weintraub, «τα αστέρια δεν το κάνουν αυτό. Ανατέλλουν και δύουν, δεν κάθονται στον ουρανό».

Μελέτη πάντως του 2005 υπέδειξε ένα τέτοιο σουπερνόβα στην Ανδρομέδα ως το Άστρο της Βηθλεέμ. Η κοινότητα των αστρονόμων έχει απορρίψει όμως και αυτή τη θεωρία. Κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν τηλεσκόπιο για να το δει κανείς.

Κι έτσι καταλήγουμε σε δύο δυνατότητες. Η πρώτη μας λέει πως οι μάγοι είχαν φτιάξει μια αστρολογική ερμηνεία του ουρανού. Δεν χρησιμοποίησαν τα άστρα ως τροχιοδεικτικά για να φτάσουν στην Ιουδαία, παρά διάβασαν στον αστρολογικό χάρτη το σημαντικό γεγονός.

Η αστρολογία είχε την τιμητική της εκείνα τα χρόνια και οι Βαβυλώνιοι είχαν κάνει σημαντικές συνεισφορές στη μελέτη του ουρανού.

Μια εξήγηση που έχει προταθεί μας λέει πως ο Δίας διαδραμάτιζε πάντα μεγάλο ρόλο στην αρχαία αστρολογία, ήταν συνδεδεμένος βλέπετε με βασιλείς και ηγεμόνες.

Το γεγονός ότι η Σελήνη πέρασε από μπροστά του στις 17 Απριλίου του 6 π.Χ., ίσως αυτό σηματοδότησε ένα σπουδαίο αστρολογικό γεγονός που έπεισε κάποιους ότι ένας σημαντικός άνθρωπος επρόκειτο να έρθει στον κόσμο.

Ο Weintraub το λέει καθαρά: «Οι σύγχρονοι αστρονόμοι δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στην αστρολογία, αλλά το ‘‘σύγχρονοι’’ είναι σημαντικό σε αυτό το πλαίσιο. Αυτό που είναι σημαντικό είναι τι πίστευαν οι άνθρωποι πριν από 2.000 χρόνια. Η αστρολογία ήταν μεγάλη δουλειά εκείνα τα χρόνια».

Όταν όλα τα άλλα αποτυγχάνουν ωστόσο, οι αστρονόμοι επιστρέφουν στην υπόθεση της πλανητικής συνόδου. Όταν συμβεί μια σύνοδος και έρθουν κοντά δυο ουράνια σώματα (σωστότερα, εμφανίζονται από τη Γη να συναντιούνται στον νυχτερινό ουρανό), αυτό είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να συνεχιστεί κάθε νύχτα για μέρες ή ακόμα και για βδομάδες.

Αν πράγματι ακολουθούσαν μια πλανητική σύνοδο οι τρεις μάγοι, τότε θα μπορούσαν όντως να έχουν οδηγηθεί σε συγκεκριμένο σημείο.

Αυτό πιστεύει ακράδαντα ο αστρονόμος Michael Molnar και αυτό μας λέει στο βιβλίο του «Το Άστρο της Βηθλεέμ» του 1999. Για τον ίδιο, η πιο υποσχόμενη τέτοια σύζευξη ήταν αυτή που έγινε στις 17 Απριλίου του 6 π.Χ., όταν ευθυγραμμίστηκαν Δίας, Κρόνος, Σελήνη και Ήλιος στον αστερισμό του Κριού.

Η συγκεκριμένη σύνοδος έλαβε χώρα τις πρώτες πρωινές ώρες, κάτι που ταιριάζει με τις περιγραφές του Ματθαίου για το άστρο που ανέτειλε και χάθηκε κατόπιν από τα μάτια των μάγων, πριν κάνει ξανά την εμφάνισή του.

Η παλίνδρομη κίνηση του Δία, κατά την οποία εμφανίζεται να αλλάζει κατεύθυνση στον νυχτερινό ουρανό, ίσως εξηγεί τις περιπέτειες των μάγων με την ορατότητα του Άστρου της Βηθλεέμ.

Άλλες δύο συζεύξεις μοιάζουν επίσης υποσχόμενες. Η τριπλή σύνοδος του Δία, της Αφροδίτης και του άστρου Regulus (Βασιλίσκος) στον αστερισμό του Λέοντος στις 17 Ιουνίου του 2 π.Χ. Χωρίς τηλεσκόπιο, η σύνοδος θα έμοιαζε ως ενιαίο άστρο και μάλιστα πολύ πιο λαμπερό και από τον Δία και από την Αφροδίτη.

Το δεύτερο φαινόμενο είναι μια τριπλή σύνοδος που έλαβε χώρα σε άλλη ημερομηνία του 6 π.Χ. (Δίας, Κρόνος και Άρης). Οι περισσότεροι πάντως θεωρούν πως η σύνοδος του Απριλίου του 6 π.Χ. (Δίας, Κρόνος, Σελήνη και Ήλιος) μοιάζει να εξηγεί καλύτερα την παράξενη συμπεριφορά του Άστρου της Βηθλεέμ.

«Ίσως δεν μάθουμε ποτέ αν το Άστρο της Βηθλεέμ ήταν σύνοδος, αστρολογικό γεγονός ή μύθος για την προώθηση του χριστιανισμού», παρατηρεί ο Mathews.

Ίσως να ήταν απλώς ένα θαύμα…