Σπάνια, πλέον, βλέπεις έναν καλλιτέχνη να υποκλίνεται στο όργανο που χρησιμοποιεί. Να του μιλάει. Να το χαϊδεύει. Να το νοιάζεται. Οι περισσότεροι τα έχουν ως εργαλεία για την αυτοπροβολή τους. Όποιος δεν καταλαβαίνει τη διαφορά, ας ρίξει μια ματιά στο πως παίζει τη λύρα του ο Ψαραντώνης. Σχεδόν πέφτει πάνω της, την αγκαλιάζει, ερωτοτροπεί μαζί της. Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις ότι της μιλάει. Ότι κουβεντιάζουν για να δώσουν στο κοινό το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που ο Ψαραντώνης με τη βιβλική μορφή είναι ένας παγκοσμίου φήμης λυράρης. Έχει παίξει σχεδόν παντού. Καλείται σε μεγάλα φεστιβάλ του εξωτερικού και το όνομά του φιγουράρει ανάμεσα σε μεγαθήρια της μουσικής και μάλιστα… ψηλά στη μαρκίζα.
Αυτή είναι η ανταμοιβή του για το ερωτικό δέσιμο που έχει με τη λύρα του. Τον αποκαλούν Τζίμι Χέντριξ της λύρας. Σε μια συναυλία που είχε δώσει στις ΗΠΑ του είχε «κολλήσει» αυτό το ψευδώνυμο. Ο ίδιος γελάει όταν του το θυμίζουν. «Μα, Αντώνη με λένε. Είχαν πλάκα αυτοί οι Αμερικάνοι», είχε πει σε μια παλαιότερη συνέντευξή του.
Πέρα από όλα αυτά, ωστόσο, ο Ψαραντώνης είναι και ένας άνθρωπος με πηγαίο χιούμορ. Οι αστείες ιστορίες στις οποίες είναι πρωταγωνιστής είναι πάρα πολλές στην Κρήτη. Όπου και να πας στο νησί ακούς και ένα ανέκδοτο για εκείνον. Κανείς δεν ξέρει πόσα από αυτά έχουν γίνει στην πραγματικότητα. Αλλά αυτό μικρή σημασία έχει. Οι αστείες αυτές ιστορίες που πλέον αγγίζουν τα όρια του αστικού μύθου είναι… κομμάτι της γοητείας του Ψαραντώνη.
Ο άνθρωπος στη σκιά του Νίκου Ξυλούρη
Ο Ψαραντώνης γεννήθηκε το 1942 στα απροσκύνητα Ανώγεια. Περίπου έξι χρόνια νωρίτερα είχε γεννηθεί ο αδερφός του. Ο Νίκος Ξυλούρης. Ο αρχάγγελος της Κρήτης. Βαρύ φορτίο. Σχεδόν ασήκωτο. Ο Νίκος ήταν ένας ιδιαίτερος άνθρωπος από πολύ μικρή ηλικία και αυτό έβαζε τον Αντώνη σε δεύτερη μοίρα. Όχι, επειδή, κάποιος ήθελε να γίνει έτσι. Ήταν σχεδόν νομοτελειακό. Το φως του Νίκου τύφλωνε τους πάντες.
Ο μικρός Αντώνης έτρεχε πίσω από τον αδερφό του συνέχεια. Όταν ο Νίκος ζήτησε από τον πατέρα του την πρώτη του λύρα, ο μικρός αδερφός την έβλεπε σαν παιχνίδι και την πείραζε συνέχεια. Ο μεγάλος αδερφός του φώναζε να την αφήσει για να μη του τη χαλάσει. Ο μικρός, όμως, έκανε του κεφαλιού του. Μια ημέρα που ο Νίκος έλειπε από το σπίτι ο μικρός πήρε τη λύρα και άρχισε να τη γρατζουνάει. Κάποια στιγμή, σα να ξύπνησε κάτι που είχε ήδη μέσα του, ο Αντώνης έπιασε μια μελωδία, την επανέλαβε ξανά και ξανά. Μέχρι που την αποστήθισε και συνέχισε να παίζει.
Ο Νίκος γύρισε στο σπίτι άκουσε τον ήχο αλλά δεν μπήκε μέσα στο δωμάτιο που βρισκόταν ο μικρός. Στάθηκε έξω από την πόρτα και τον άκουγε να παίζει. Κάποια στιγμή άνοιξε την πόρτα απότομα και μπήκε μέσα. Ο μικρός Αντώνης τρόμαξε και επιχείρησε ν’ αφήσει τη λύρα πάνω στο κρεβάτι. Ο μεγάλος αδερφός, όμως, τον μάλωσε. «Παίζε, παίζε ρε μαϊμού. Τι ωραίο ήχο έβγαζες! Παιξ’ το», του είπε και αυτή ήταν η αρχή της ερωτικής σχέσης που ανέπτυξε ο Ψαραντώνης με τη λύρα.
Μαζί, τα δυο αδέρφια, πήγαιναν στα πανηγύρια, άκουγαν τους λυράρηδες να παίζουν, αντέγραφαν κινήσεις και τεχνικές. Έτσι έμαθαν να παίζουν. Αυτοδίδακτοι και οι δυο. Κανείς δεν πήγε σε κάποια σχολή για να μάθει. Το αυτί, το μυαλό και την καρδιά, χρησιμοποίησαν μόνο.
Με το πέρασμα του χρόνου, ωστόσο, το άστρο του Νίκου γινόταν όλο και πιο φωτεινό. Και όσο πιο φωτεινό γινόταν τόσο πιο πολύ τύφλωνε τους ανθρώπους γύρω του. Ο Αντώνης βρέθηκε στη σκιά του αδερφού του. Έπαιζε και αυτός λύρα και ήταν πάντα καλός. Για τους περισσότερους, ωστόσο, ήταν ο Αντώνης, ο αδερφός του Νίκου Ξυλούρη. Για πάρα πολλά χρόνια έμεινε στη σκιά του αδερφού του. Παρ’ όλα αυτά προσπαθούσε πάντα να κάνει τα δικά του βήματα. Από τα 13 του χρόνια όταν πρωτοέπαιξε σε έναν γάμο, μέχρι και το 1964 όταν ηχογράφησε τον πρώτο προσωπικό του δίσκο, 45 στροφών.
Η πορεία μέχρι την παγκόσμια αναγνώριση
Όταν τον Φεβρουάριο του 1980 «έβαλε ο θεός σημάδι» και ο Νίκος Ξυλούρης έφυγε τόσο νωρίς από τη ζωή, ο Αντώνης συγκλονίστηκε. Δεν θα ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος άνθρωπος. Αφιερώνεται στην μουσική. Από το 1973 που έβγαλε τον πρώτο του πλήρη δίσκο μέχρι και το θάνατο του Νίκου είχε κάνει συνολικά τέσσερις ηχογραφήσεις. Τις δύο δεκαετίες που ακολουθούν βρίσκεται σε ένα οργασμό δημιουργίας όπου βγάζει 13 δίσκους!
Πρώτη φορά πήρε μέρος σε διεθνές φεστιβάλ το 1982 στην Κολωνία της Δυτικής Γερμανίας σε διοργάνωση του τηλεοπτικού καναλιού WDR. Δυο χρόνια αργότερα παίζει στο Βερολίνο στις εκδηλώσεις για τα 750 χρόνια από την ίδρυση της πόλης. Το 1989 συμμετέχει στο «Journée des cinq continents» στη Ζυρίχη και το Άμστερνταμ. Τον Ιούνιο του 1999 πάλι ως εκπρόσωπος της Ελλάδας στο φεστιβάλ Η Συνάντηση των Πέντε Ηπείρων στο Μαρτινί στην Ελβετία. Και αυτά είναι μερικά μόνο από τα φεστιβάλ που συμμετέχει σε διεθνές επίπεδο.
Η αλλαγή της χιλιετίας βρίσκει τον Ψαραντώνη αδιαφιλονίκητο ηγέτη και εκπρόσωπο της Κρητικής μουσικής ανά την υφήλιο. Το 2005 παίζει για τα 20 χρόνια του World Music Institute στο Town Hall της Νέας Υόρκης. Το 2007 εμφανίζεται στο φεστιβάλ ροκ μουσικής «All tomorrow’s Parties» στο Μάινχεντ της Αγγλίας και είναι ο πρώτος Έλληνας καλλιτέχνης που καταφέρνει κάτι τέτοιο. Το 2009 εμφανίζεται για δεύτερη φορά στο ίδιο φεστιβάλ στο Σίδνεϊ και στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, το οποίο επιμελήθηκε ο Nick Cave.
Η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται σήμερα στο «World’s first Global Musical Instrument Museum» στο Φοίνιξ της Αριζόνα των ΗΠΑ, όπου και προβάλλεται video με τον Ψαραντώνη να παίζει λύρα.
Τα ανέκδοτα για τον Ψαραντώνη
Εκτός από τη μουσική, πάντως, ιδιαίτερα στην Κρήτη ο Ψαραντώνης είναι γνωστός και για το απίστευτο χιούμορ του. Οι ιστορίες που ακούγονται και έχουν ως πρωταγωνιστή εκείνον θα σας κάνουν να κρατάτε το στομάχι σας από τα γέλια.
Ίσως τα πιο χαρακτηριστικά από αυτά τα ανέκδοτα είναι τα παρακάτω:
Ήταν μια φορά μια κοπέλα και πάει στον Ψαραντώνη με το τσιγάρο στο χέρι και του λέει: – «Μ’ ανάβεις;» και της απαντάει εκείνος: – «Όχι μρε, λυράρης.»
Στην Αθήνα βρέθηκε μέσα σε ένα βιβλιοπωλείο, κοιτάζοντας διάφορα βιβλία που τον ενδιέφεραν. Δίπλα του στεκόταν κάποιος που κρατούσε το κλειδί του αυτοκινήτου του και έξυνε επί ώρα το αυτί του και μετά κοίταζε να δει τι έβγαζε. Αφού είχε σιχαθεί όσο δεν πάει άλλο και φανερά ενοχλημένος γυρνάει και του λέει: -«Μρε συ κουμπάρε, αν δεν παίρνεις ομπρός, να σε σπρώξω!»
Μια παρέα αντρών είναι στο καφενείο και συζητάνε, στην παρέα τους είναι και ο Ψαραντώνης. Θέμα συζήτησης το πως κρατάς τη σύζυγο να μην γκρινιάζει. Λέει ο πρώτος:
«Εγώ την πήγα πέρυσι ένα ταξίδι στην Γαλλία και φέτος σκέφτομαι να την πάω στην Αυστρία!»
Λέει ο επόμενος… «Εγώ την πήγα στη Νέα Υόρκη και φέτος θα την πάω στο Λος Αντζελες!»
– Εσύ μωρέ Αντώνη;
– Ψαραντώνης: «Οπέρισυ την επήγα στο μιτάτο επάνω στη κορυφή του Ψηλορείτη».
– Κι οφέτος μωρέ Αντώνη;
– «Οφέτος, λέω να πάω να τήνε πάρω!!!»
Ο δημοσιογράφος απευθύνει ερώτηση στον Ψαραντώνη: -«Κύριε Ψαραντώνη, είστε αυτοδίδακτος;» κι αυτός του απαντά: -«Όϊ, αμοναχός μου έμαθα»!
Όταν σε ένα γλέντι ο γνωστός Κρητικός λυράρης Βασίλης Σκουλάς δέχθηκε από μπαλωθιά μια σφαίρα στο γόνατο, ο κουμπάρος του ο Ψαραντώνης πήγε στο νοσοκομείο και τον επισκέφτηκε. Εκεί λοιπόν ακολούθησε και ο εξής διάλογος:
Ψαραντωνης: Ευτυχώς Βασίλη που ήσουνα εσύ και δεν ήμουν εγώ.
Σκουλάς: Γιαντα μρέ Αντώνη;
Ψαραντωνης: Γιατί αν ήμουν εγώ θα την έτρωγα επαέ (δείχνοντας το κούτελό του, εξαιτίας του του ιδιόρρυθμου τρόπου παιξίματός του που σκύβει τόσο πολύ όταν παίζει λύρα, που το κεφάλι του ακουμπάει σχεδόν το γόνατό του)
Μια φορά σε δημόσιες τουαλέτες στο Ηράκλειο της Κρήτης ο Ψαραντώνης πήγε για την ανάγκη του και δίπλα του βρέθηκε ένας ηλικιωμένος κύριος ο οποίος ενώ ουρούσε κάπου-κάπου… απελευθέρωνε και ένας… σιγανός έως υπόκωφος αερισμός. Ακούγοντας τον από δίπλα ο Ψαραντώνης του λέει: – Σύντεκνε, μάρσαρε για θα σβήσεις!
