Πότε ψήφισε η Ελληνίδα για πρώτη φορά

Τα ευρωπαϊκά κράτη άρχισαν σιγά-σιγά και πάντα απρόθυμα να νομοθετούν υπέρ της γυναίκειας ψήφου, μέσα σε κλίμα σφοδρών αντιδράσεων και τρανών αντεγκλήσεων.

Στη χώρα μας η καθιέρωση της ανδρικής καθολικής ψηφοφορίας νομοθετήθηκε ήδη από το Σύνταγμα του 1864. Πότε θα ψήφιζαν για πρώτη φορά οι Ελληνίδες σε εθνικές εκλογές; Κοντά 100 χρόνια αργότερα!

Και λίγο έλειψε να μην ψηφίσουν δηλαδή. Και όταν το έκαναν τελικά, οι άντρες κάθισαν σπίτια τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας…

Η Ελληνίδα στις δημοτικές και βουλευτικές εκλογές

Ακόμα και το πρώτο μεταπολεμικό Σύνταγμα της Ελλάδας τον Ιανουάριο του 1952 δεν κατοχύρωσε άμεσα την ισοπολιτεία των γυναικών, όπως είχε γίνει για τους άνδρες δηλαδή με το Σύνταγμα του 1864. Παρ’ όλα αυτά, λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 1952, ψηφίστηκε ο Νόμος 2159, με τον οποίο απονεμήθηκε τελικά και στις Ελληνίδες το πολυπόθητο δικαίωμα ψήφου για τις βουλευτικές εκλογές.

Μια κίνηση που έφερε αναταραχή στο πολιτικό σκηνικό και οι αντιρρήσεις κινούνταν στο δίπολο του κωμικοτραγικού. Μόνο που κρίθηκε προτιμητέο τελικά να συμμορφωθεί η Ελλάδα με τις διεθνείς συμβάσεις που είχε υπογράψει.

Η Ελληνίδα ήταν έτοιμη για την πρώτη πανηγυρική ψηφοφορία. Οι βουλευτικές εκλογές έρχονταν εξάλλου ολοταχώς, καθώς είχαν οριστεί για τον Νοέμβριο του 1952. Θα ψήφιζε όμως η γυναίκα σε κείνες τις εκλογές; Όχι, καθώς έκαναν την εμφάνισή τους οι γνώριμες παθογένειες του λαού μας, η πανταχού παρούσα γραφειοκρατία.

Δεν προλάβαιναν λέει να τις εγγράψουν στους εκλογικούς καταλόγους, κι έτσι η γυναικεία ψήφος έπρεπε να αναβληθεί για την επόμενη φορά! Η οποία ωστόσο, από την καλή της την τύχη, δεν θα αργούσε καθόλου.

Αυτή δεν ήταν βέβαια η πρώτη επαφή του ποδόγυρου με τη γιορτή της δημοκρατίας. Βλέπετε η Ελληνίδα ψήφιζε στις δημοτικές εκλογές ήδη από το 1934. Την κάλπη γνώρισε για πρώτη ποτέ φορά στις 11 Φεβρουαρίου 1934, σε κείνο το σημαδιακό ντέρμπι της τοπικής αυτοδιοίκησης που διεξάχθηκε σε κλίμα αφάνταστης πόλωσης.

Βενιζελικοί και αντιβενιζελικοί τα έδωσαν κυριολεκτικά όλα, τις εντυπώσεις κέρδισε ωστόσο το κυβερνών Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, επικρατώντας στους τρεις μεγάλους δήμους της χώρας.

Εκείνη η δημοτική και κοινοτική αναμέτρηση μνημονεύεται ωστόσο για τις δυο ιστορικές πρωτιές της: ήταν η πρώτη φορά που πήρε μέρος η γυναίκα στην κάλπη, αλλά και η πρώτη φορά που το ΚΚΕ είχε τόσο ενισχυμένη παρουσία στα δημοτικά πράγματα, εκλέγοντας δύο δημάρχους (Καβάλα και Σέρρες) και βγάζοντας αντιπροσώπους σε περισσότερα από 60 δημοτικά συμβούλια ανά την επικράτεια.

Επιστρέφοντας στις Ελληνίδες, εκλογικό δικαίωμα δεν είχαν όλες, παρά μόνο όσες είχαν κλείσει το 30ό έτος της ζωής τους και είχαν στα χέρια τους κάποιο εκπαιδευτικό χαρτί, έστω και απολυτήριο Δημοτικού. Τι σήμαινε αυτό; Πως τα ποσοστά συμμετοχής της γυναίκας ήταν τραγικά χαμηλά. Οι εκλογικοί κατάλογοι του δήμου Αθηναίων, για παράδειγμα, φιλοξένησαν μόλις 2.655 κυρίες, από τις οποίες έφτασαν μάλιστα στα εκλογικά κέντρα μόνο οι… 439.

Στα «ψιλά» της ιστορίας μας, δεν ήταν όλες οι Ελληνίδες σουφραζέτες. Δεν ήθελαν όλες να πάρουν μέρος στα κοινά, κάθε άλλο. Εμβληματική είναι εδώ η μεγάλη μας ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη και η λυσσαλέα άρνησή της να ψηφίσει, λέγοντας εκείνο το παροιμιώδες πως ψήφο αποζητούν μόνο οι άσχημες ή όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά!

Τα χρόνια πέρασαν και φτάσαμε στο 1952, όταν έγινε πια σαφές πως η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αγνοεί για πολύ ακόμα τα διεθνή τεκταινόμενα…

Η Ελληνίδα εκλέγει και εκλέγεται

Με αυτά και με τα άλλα, φτάσαμε ως το 1952, όταν ευχαρίστως να ψηφίσει και η γυναίκα σε εθνικές εκλογές, μόνο που δεν προλαβαίνουμε! Αυτό ήταν πράγματι το σκεπτικό, πως δεν είχαν χρόνο να τις εγγράψουν στα εκλογικά μητρώα και να ενημερώσουν τους καταλόγους.

Η υπηρεσιακή κυβέρνηση του δικαστικού Δημήτριου Κιουσόπουλου ανέστειλε άρον-άρον το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου, παρά τη συνταγματική κατοχύρωσή του, προκαλώντας χάος και διχασμό στο πολιτικό σύστημα.

Οι Ελληνίδες δεν θα περίμεναν ωστόσο τέσσερα χρόνια για να φτάσουν στην κάλπη. Θα έπαιρναν μέρος στις αναπληρωματικές εκλογές του Νομού Θεσσαλονίκης στις 18 Ιανουαρίου 1953. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που η ελληνίδα ψηφοφόρος θα είχε την τιμή να εκλέξει τους αντιπροσώπους της αρεσκείας της. Αλλά και να εκλεγεί!

Υποψήφιες βλέπετε σε αυτή την εκλογική κούρσα ήταν η Βιργινία Ζάννα (ΕΠΕΚ-Κόμμα των Φιλελευθέρων), η Ελένη Σκούρα του Ελληνικού Συναγερμού και οι τρεις ανεξάρτητες υποψήφιες Μερόπη Βασιλικού, Σταυρούλα Κωστοπούλου και Αγγελική Τσάκωνα. Στις 2 Φεβρουαρίου 1953 η Ελένη Σκούρα γινόταν η πρώτη Ελληνίδα που περνούσε το κατώφλι της Βουλής ως η πρώτη ποτέ βουλευτής.

«Οι Θεσσαλονικείς, και γενικώτερον οι ψηφοφόροι του Νομού Θεσσαλονίκης, είχαν πρώτοι χθες εξ όλων των Ελλήνων την τιμήν να ψηφίσουν και να αγωνισθούν διά την ανάδειξιν γυναικός εις το βουλευτικόν αξίωμα, κατόπιν της υποδείξεως γυναικών, ως επισήμων υποψηφίων υπό του Ελληνικού Συναγερμού και των συνεργαζομένων κομμάτων ΕΠΕΚ-Φιλελευθέρων», γράφουν «Τα Νέα» την επομένη (19 Ιανουαρίου 1953), σπεύδοντας να σημειώσουν:

«Η υπόδειξις γυναικών είχε βεβαίως δυσαρεστήσει μίαν μερίδα ανδρών οι οποίοι, μολονότι εδέχθησαν την χορήγησιν του δικαιώματος ψήφου εις τας γυναίκας, πάντως εθεώρουν υπερβολικήν την ταυτόχρονον παραχώρησιν εις το ασθενές φύλον και του δικαιώματος του εκλέγεσθαι. Τούτο άλλως τε κατεφάνη και εκ της σημαντικής αποχής των ανδρών από την ψηφοφορίαν. […] Εις τα τμήματα των ανδρών δεν υπήρχε σειρά λόγω της επιδειχθείσης απροθυμίας προσελεύσεως ανδρών ψηφοφόρων. Εις τα γυναικεία όμως τμήματα αντιθέτως η προσέλευσις ήτο πυκνοτέρα και η κίνησις ζωηροτέρα, παρατηρηθέντος σχετικού φανατισμού».

«Θα προσπαθήσω να πράξω παν το δυνατόν διά να φανώ ανταξία της εμπιστοσύνης των ψηφοφόρων μου, τους οποίους θερμώς ευχαριστώ. Γνωρίζω ότι ως πρώτη και μοναδική γυναίκα εις την Βουλήν έχω μεγάλας ευθύνας και πολλά καθήκοντα. Είναι πολλά εκείνα που πρέπει να πράξωμεν υπέρ των Ελληνίδων, ιδίως εις τον τομέα της κοινωνικής μερίμνης», δήλωσε σεμνά και ταπεινά στο ίδιο φύλλο η βουλευτίνα Ελένη Σκούρα μετά την ιστορική εκλογή της.

Οι πρώτες κανονικές βουλευτικές εκλογές που πήραν μέρος οι γυναίκες όλης της ελληνικής επικράτειας ήταν οι εθνικές του 1956 (19 Φεβρουαρίου) με το παροιμιωδώς περίπλοκο εκλογικό σύστημα που έδωσε τη νίκη στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Παρά το γεγονός ότι η αντιπολίτευση πλειοψήφησε στην κάλπη με ποσοστό 48,15% (1.620.007 ψήφοι), συγκέντρωσε πολύ λιγότερες έδρες (132) από την ΕΡΕ του Καραμανλή, ο οποίος σχημάτισε τελικά κυβέρνηση με άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία 165 εδρών και εκλογικό ποσοστό 47,38% (1.594.112 ψήφοι).

Στο κυβερνητικό σχήμα που σχημάτισε, ο πρωθυπουργός έσπευσε να συμπεριλάβει και την εκλεγμένη Λίνα Τσαλδάρη, χήρα του ιστορικού αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος, Παναγή Τσαλδάρη, δίνοντάς της το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, ως ένα διττό σύμβολο συνέχειας και εκσυγχρονισμού.

Στις δημοτικές εκλογές της ίδιας χρονιάς εκλέγεται και η πρώτη γυναίκα δήμαρχος! Ήταν η Μαρία Δεσύλλα-Καποδίστρια, δισέγγονη του αδερφού του Ιωάννη Καποδίστρια και σύζυγος του κερκυραίου βιομηχάνου και δημάρχου Σταμάτιου Δεσύλλα, η οποία βγήκε πανηγυρικά στις αναπληρωματικές εκλογές του νησιού.

Πώς έφτασε να ψηφίζει η Ελληνίδα

Οι πρώτες σοβαρές συζητήσεις στο ελληνικό Κοινοβούλιο περί γυναικείας ψήφου λαμβάνουν χώρα το 1921, όταν ο τρεις φορές πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης φέρνει δειλά-δειλά στη Βουλή το θέμα. Οι βίαιες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης ωστόσο, αλλά και τμήματος της συμπολίτευσης, ματαιώνουν τη συζήτηση πριν αρχίσει.

Η πρόταση επιστρέφει εκ νέου το 1924, συναντά όμως την ίδια σθεναρή αντίσταση και πρέπει να φτάσουμε στις 5 Φεβρουαρίου 1930, όταν η αποφασιστικότητα του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Κόμματος των Φιλελευθέρων υπερψηφίζει τη γυναικεία ψήφο, η οποία κατοχυρώνεται και με προεδρικό διάταγμα. Η ψήφος αφορά βέβαια στο περιορισμένο δικαίωμα του εκλέγειν (όχι όμως και του εκλέγεσθαι).

Οι γυναίκες μπορούν μεν να φτάνουν στην κάλπη, μόνο στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές ωστόσο. Και μόνο αν είναι πάνω από 30 χρονών και εγγράμματες. Σε μια εποχή δηλαδή που ο αναλφαβητισμός σαρώνει και οι προκαταλήψεις δημιουργούν σκηνές απείρου κάλλους στα ελληνικά νοικοκυριά. Τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στην κάλπη δεν είναι ακριβώς ικανοποιητικά.

Μόλις στο μεταπολιτευτικό Σύνταγμα του 1975, που ψήφισε στις 7 Ιουνίου η Ε’ Αναθεωρητική Βουλή και καθιέρωνε την προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία, ορίζεται επιτέλους ότι «οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι», έχοντας ίσα πολιτικά δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Δεκαετίες ολόκληρες κοινωνικών αγώνων και διαμαρτυριών του φεμινιστικού κινήματος χρειάστηκαν για να αποκτήσει η Ελληνίδα την ίδια συνταγματική θέση με τον Έλληνα. Ο Νο 1 λόγος μάλιστα του φαλλοκρατικού κατεστημένου κατά της γυναίκειας ψήφου ήταν η έμμηνος ρύση. Μια ψήφος κατά την περίοδο της εμμηνόρροιας κρινόταν «επικίνδυνη και αποκρουστέα»!

Γράφει χαρακτηριστική η εφημερίδα «Νέα Ημέρα» στις 20 Μαρτίου 1928: «Παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός… Νεώτεραι και ακριβέστεραι έρευναι καταδείκνυσιν ότι ου μόνον ωρισμένας ημέρας, αλλά δι’ όλου του μηνός τελούσιν άπαντα τα θήλεα εις πνευματικήν και συναισθηματικήν ανισορροπίαν… Η γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον».

Ευτυχώς που υπήρχαν και οι εγχώριες σουφραζέτες δηλαδή, προσωπικότητες σαν την εμβληματική Καλλιρόη Παρέν, την οποία χλεύασαν, λοιδόρησαν, κακολόγησαν, εξύβρισαν, κι όμως αυτή επέμεινε και πέρασε τελικά το δικό της: η θέση της γυναίκας άλλαξε στη νεοελληνική κοινωνία σε πείσμα των φαλλοκρατών.

Πίσω από την πρόταση του Γούναρη το 1921 περί γυναικείας ψήφου βρισκόταν η ακούραστη εκπαιδευτικός, δημοσιογράφος και εκδότρια της «Εφημερίδας των Κυριών», την οποία εξέδιδε για 30 ολόκληρα χρόνια γονατίζοντας το ανδρικό κατεστημένο.

Η Παρρέν πρωτοστάτησε συγκεντρώνοντας υπογραφές από γνωστές Ελληνίδες, ασκώντας πίεση στον Γούναρη και αναγκάζοντάς τον τελικά να τοποθετηθεί θετικά. Το ίδιο έκανε και σε κάθε άλλη κυβέρνηση, ενοχλώντας ακόμα και τον Χαρίλαο Τρικούπη ήδη από το 1890.

Στην ιστορική εξάλλου μέρα της 11ης Φεβρουαρίου 1934, όταν το γυναικείο χέρι θα πιάσει για πρώτη φορά ψηφοδέλτιο, το σύνθημα που δονεί τις εκλογές ήταν αυτό το «ψήφος στη γυναίκα», το σλόγκαν που πρωτοέγραψε η Παρέν στην «Εφημερίδα των Κυριών» ήδη από το 1887…