Η «μαύρη Δευτέρα» που οι Ναζί ισοπέδωσαν τα Καλάβρυτα και σταμάτησαν τα ρολόγια

Ο ακριβής αριθμός των αμάχων που εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από τους ναζί στα Καλάβρυτα και στα γύρω χωριά παραμένει άγνωστος ωστόσο ιστορικοί και αναλυτές έχοντας αξιοποιήσει ιντοκουμέντα, μαρτυρίες επιζώντων και τηλεγραφήματα των γερμανικών υπηρεσιών υπολογίζουν τα θύματα περίπου σε 800 Έλληνες πατριώτες στα Καλάβρυτα και στα γύρω χωριά.

Οι Γερμανικές δυνάμεις, μηχανοκίνητες και πεζοπόρες ξεκίνησαν από την Πάτρα, στις 5 Δεκεμβρίου 1943 με κατεύθυνση τα Καλάβρυτα. Είχαν επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Γιούλιους Βόλφιγκερ και ακολούθησαν το δρόμο Πάτρα – Χαλανδρίτσα –  Καλάβρυτα, απόσταση 77 χιλιομέτρων.

Στο ξεκίνημά τους λεηλάτησαν και πυρπόλησαν τη Μονή Ομπλού, σε μικρή απόσταση νότια της Πάτρας. Στις 6 Δεκεμβρίου μετά από ένα ατύχημα του Βόλφιγκερ διοικητής ορίστηκε ο Εμπερσμπέργκερ διοικητής του συντάγματος Αιγίου.

Οι Γερμανοί, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Εμπερσμπέργκερ πήραν εντολή να αφανίσουν τα Καλάβρυτα και τα γύρω χωριά ως αντίποινα για την εκτέλεση 77 Γερμανών στρατιωτών που πιάστηκαν αιχμάλωτοι σε ενέδρα του ΕΛΑΣ στην Κερπινή (χωριό κοντά στα Καλάβρυτα) στις 16 Οκτωβρίου 1943.

Από το ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος», με μια πράσινη και ύστερα μια κόκκινη φωτοβολίδα, δόθηκε το σύνθημα της εκτέλεσης των Καλαβρυτινών. Τα πολυβόλα θέρισαν τον ανδρικό πληθυσμό που είχε συγκεντρωθεί στη Ράχη του Καππή . Ακολούθησε η χαριστική βολή που ολοκλήρωσε το έγκλημα. Οι δείκτες του σταματημένου ρολογιού της εκκλησίας δείχνουν 2.34.

Η ενέδρα στους Γερμανούς

Τα σοβαρά γεγονότα στην περιοχή είχαν ξεκινήσει από το καλοκαίρι του 1943. Οι Γερμανοί έχοντας χάσει τη συμμαχία των Ιταλών γίνονταν ολοένα και πιο σκληροί. Στα μέσα του Οκτώβρη από το από Περιγιάλι Κορινθίας έστειλαν απόσπασμα 97 Γερμανών που είχε επικεφαλής τον λοχαγό Χανς Σόμπερ. Στο Περιγιάλι έδρευε η 117η Γερμανική Μεραρχία Καταδρομών, υπό τον στρατηγό Καρλ φον Λε Σουίρ ο οποίος έστειλε τον Σόμπερ να εξοντώσει τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και να τους εκδιώξει από τα περάσματα για την Πάτρα και την Τρίπολη. Τελικά οι Γερμανοί το Σάββατο 16 Οκτωβρίου 1943 έπεσαν σε ενέδρα 200 ανταρτών του ΕΛΑΣ  Είκοσι Γερμανοί σκοτώθηκαν και 77 πιάστηκαν αιχμάλωτοι .

Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις 40 ημερών μεταξύ των Γερμανών και αξιωματικών του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Δημήτρη Μίχο. Οι διαπραγματεύσεις ήταν σκληρές. Οι Έλληνες απαιτούσαν απελευθέρωση αγωνιστών από τους Γερμανούς ως αντάλλαγμα, αλλά οι Γερμανοί συνεχώς απέρριπταν τις ελληνικές προτάσεις.

Αρνήθηκε εμπλοκή ο Θεόκλητος

Οι τελικές διαπραγματεύσεις διεξήχθησαν στο χωριό Βυσωκά (σημερινό Σκεπαστό) μέσα σε κλίμα έντασης και δυσπιστίας. Οι αντάρτες ζήτησαν την απελευθέρωση αιχμαλώτων μαχητών συντρόφων τους, ωστόσο οι Γερμανοί ήταν πάντα αρνητικοί. Η κατάσταση εκτραχύνθηκε με απειλές εκατέρωθεν. Αργότερα ο Μίχος έγραψε πως οι Γερμανοί δεν ήθελαν να γίνει ανταλλαγή αιχμαλώτων αλλά να κερδίζουν χρόνο για να προετοιμάσουν μία μεγάλη επίθεση σε βάρος των ανταρτών.

Μέσα σε αυτή τη συγκεχυμένη και απειλητική ατμόσφαιρα κλήθηκε ο Μητροπολίτης Θεόκλητος να παρέμβει στη Βυσωκά και να ασκήσει την επιρροή του προς εξεύρεση λύσης. Ωστόσο ο Θεόκλητος φοβούμενος πως θα εμπλέξει την εκκλησία σε αντίποινα αρνήθηκε.

Η απελευθέρωση του Ζαχαριάδη

Στις 29 Νοεμβρίου, οι αξιωματούχοι του ΕΛΑΣ απέστειλαν την τελευταία τους πρόταση, για απελευθέρωση με ονομαστική αναφορά σε Έλληνες κρατουμένους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας. Πιθανολογείται πως στη λίστα αυτή περιλαμβανόταν και το όνομα του Νίκου Ζαχαριάδη, έγκλειστου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου. Απαιτούσαν την απελευθέρωση 50 Ελλήνων για κάθε Γερμανό αιχμάλωτο, ακολουθώντας την αναλογία που είχαν ορίσει οι ίδιοι οι Γερμανοί για τα μαζικά αντίποινα.Σ

Ολα πήγαν στραβά…

το μεταξύ απέτυχε η αποστολή που είχαν αναθέσει οι Γερμανοί στον ελληνομαθή υπολοχαγό Φραντς Γιούππε, καθώς δεν επιτεύχθηκε ούτε και τότε συμφωνία για την απελευθέρωση των μελών του ΕΛΑΣ. Μετά από την αποτυχία των διαπραγματεύσεων, ο Λε Σουίρ έδωσε εντολή να απελευθερωθούν οι αιχμάλωτοι χρησιμοποιώντας βία.

Στις 5 Δεκεμβρίου 1943, στην κωμόπολη Μαζέικα (όπου κρατούνταν οι Γερμανοί αιχμάλωτοι από τον ΕΛΑΣ) έφτασε η είδηση για μάχη με τους Γερμανούς στο κοντινό χωριό Παγκράτι, για εκτέλεση αγροτών στο χωριό Δάρα και την πυρπόληση του χωριού από Γερμανούς που έκαναν οργανωμένη επιχείρηση εκκαθάρισης.

Πήρε εντολή να τους εκτελέσει

Οι απειλητικές αυτές ειδήσεις ανάγκασαν τον αρχηγό του αποσπάσματος των ανταρτών, Σωτήρη Θεοδωρακόπουλο («Κριαρά») να εγκαταλείψει τα Μαζέικα, παίρνοντας μαζί του τους Γερμανούς αιχμαλώτους και να καταφύγει στο χωριό Πλανητέρο. Η φυγή τους ήταν μάλιστα τόσο εσπευσμένη που ξέχασαν στα Μαζέικα έναν Γερμανό τραυματία. Στη συνέχεια κατέφυγαν στο χωριό Μάζι. Το τι επακολούθησε δεν είναι ξεκάθαρο αλλά φαίνεται πως στην ομάδα Θεοδωρόπουλου έφτασε γραπτή εντολή να εκτελέσει τους αιχμαλώτους.

Η εκτέλεση των Γερμανών αιχμαλώτων

Τα μέλη της ομάδας και ο Θεοδωρόπουλος αρνήθηκαν να εκτελέσουν τη διαταγή και μάλιστα ο Θεοδωρόπουλος την ίδια ημέρα επέστρεψε στο χωριό του. Την εκτέλεση των αιχμαλώτων ανέλαβε άλλη ομάδα ανταρτών, με επικεφαλής κάποιον Κάραλη από τη νότια Μάνη. Οι Γερμανοί αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν ομαδικά στην άκρη μιας χαράδρας βάθους 80 μέτρων δύο ώρες βορειοανατολικά από το Μάζι. Τα πτώματα τους ρίχτηκαν στη χαράδρα, όμως δύο Γερμανοί αιχμάλωτοι επέζησαν. Ο ένας, μάλιστα, κατάφερε να φτάσει μόνος στη μονάδα του και να ενημερώσει. Από εκεί και πέρα ο χρόνος στα Καλάβρυτα άρχισε να μετράει αντίστροφα…

Η «επιχείρηση Καλάβρυτα»

Το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου, ο Λε Σουίρ έστειλε μέσω ασυρμάτου τη διαταγή να ξεκινήσει το απόσπασμα των Γερμανών με προορισμό τα Καλάβρυτα. Η «επιχείρηση Καλάβρυτα» ανατέθηκε τελικά στον ταγματάρχη Εμπερσμπέργκερ.

Στο δρόμο για τα Καλάβρυτα, οι εξαγριωμένοι Γερμανοί στο πέρασμα τους από το Αίγιο έκαψαν τα χωριά Ρωγοί, Κερπινή, Άνω και Κάτω Ζαχλωρού, καθώς και στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου εκτέλεσαν 143 άνδρες και παιδιά σε κάποιες περιπτώσεις.

Τέσσερις μέρες μετά την άφιξή τους στα Καλάβρυτα, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν στον προαύλιο χώρο του Δημοτικού σχολείου τους κατοίκους της κωμόπολης και διαχώρισαν τον ανδρικό πληθυσμό από τα γυναικόπαιδα και τους υπερήλικες.

Ολοι οι άνδρες άνω 13 ετών εκτελέστηκαν

Τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι κλειδώθηκαν στο εσωτερικό του πετρόκτιστου σχολείου που βρίσκεται μέχρι σήμερα στην είσοδο των Καλαβρύτων.

Οι άνδρες και οι έφηβοι άνω των 13 ετών οδηγήθηκαν στην Ράχη του Καππή στις παρυφές της κωμόπολης.

Ο λόφος αυτός ήταν μια τοποθεσία προσεκτικά επιλεγμένη καθώς ήταν αμφιθεατρική και επικλινής και στην οποία δύσκολα θα γλίτωνε κανείς από τα πυρά, ενώ παράλληλα είχε πλήρη θέα στα σπίτια των Καλαβρύτων που στο μεταξύ πυρπολούνταν το ένα μετά το άλλο από τους Γερμανούς.

Εκεί εκτελέστηκαν 800 Καλαβρυτινοί ενώ μόλις 13 άτομα κατάφεραν να γλιτώσουν από τις ριπές των πυροβόλων όταν καταπλακώθηκαν από τις σορούς των συγχωριανών τους.

Τους έσωσε ένας Αυστριακός

Οι γυναίκες και τα παιδιά κατάφεραν να αποδράσουν από το σχολείο ενώ η κωμόπολη φλεγόταν έπειτα από την πυρπόλυση της από τα ναζιστικά στρατεύματα. Τους απελευθέρωσε ένας Αυστριακός στρατιώτης που «λύγισε» στη θέα των γεγονότων αλλά και την απειλή της φωτιάς που ήταν έτοιμη να ζώσει και το σχολείο. Την πράξη του την πλήρωσε με την ζωή του καθώς έγινε αντιληπτός από άλλους στρατιώτες και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες.

Με τον Οδοντοτό πήραν τα λάφυρα

Οι Γερμανοί έκαψαν περίπου 1.000 σπίτια σε πάνω από 50 χωριά, αφού τα λεηλάτησαν αποκομίζοντας περισσότερα από 2.000 πρόβατα και μεγαλύτερα όπως βόδια, γαϊδούρια και άλογα και περίπου 260.000.000 δραχμές και ότι άλλο πολύτιμο είχαν οι ξεκληρισμένες οικογένειες. Φόρτωσαν όλα τα πολύτιμα αγαθά που είχαν αρπάξει, σοδιές και τρόφιμα στον Οδοντωτό και τα έστειλαν στο Αίγιο μέσω Ακράτας. Την επόμενη ημέρα οι ναζί πυρπόλησαν το μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, που συνδέεται στενά με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, καθώς επίσης και το όμορο χωριό Βυσωκά που έγιναν και οι τελευταίες διαπραγματεύσεις με τους αντάρτες.

Το λευκός σταυρός θυμίζει την θηριωδία

Στη θέση του εγκλήματος σήμερα διατηρείται μνημείο, ως ανάμνηση των πεσόντων του φρικτού γεγονότος, και κάθε χρόνο γίνεται αναμνηστική εκδήλωση και επιμνημόσυνη δέηση. Ενας μεγάλος λευκός σταυρός διακρίνεται από πολύ μακριά για να θυμίζει την κόλαση των Καλαβρύτων και τις μαρτυρικές στιγμές των θυμάτων αλλά και των επιζώντων που μέσα σε λίγα λεπτά έχασαν τα πάντα.

Κανείς δεν λογοδότησε και δεν ζήτησε «συγγνώμη»

Κανένας από τους υπευθύνους των εγκλημάτων αυτών δεν λογοδότησε στη δικαιοσύνη. Παρά το γεγονός ότι η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας έχει αναγνωρίσει δημόσια τη «ναζιστική αγριότητα» κατά των Καλαβρύτων, ακόμα δεν έχει καταβληθεί καμιά αποζημίωση. Τον Απρίλιο του 2000, ο τότε Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, Γιοχάννες Ράου, επισκέφτηκε τα Καλάβρυτα όπου εξέφρασε συναισθήματα ντροπής και βαθιάς θλίψης για την τραγωδία. Εντούτοις όμως, δεν ανέλαβε την ευθύνη εξ ονόματος του γερμανικού κράτους, δεν αναφέρθηκε στο ζήτημα των αποζημιώσεων και δεν ζήτησε «συγγνώμη».

Ο στρατηγός Λε Ζουίρ πέθανε αιχμάλωτος των Σοβιετικών το 1954, ο Εμπερσμπέργκερ σκοτώθηκε στο Ανατολικό Μέτωπο και ο Ακαμπχούμπερ πέθανε στην Αυστρία το 1972, σε ηλικία 67 ετών.

Τι έγραφε το μοιραίο τηλεγράφημα

Απόρρητο τηλεγραφικό σήμα που έστειλε το τμήμα Ia της 117ης Γερμανικής Μεραρχίας Καταδρομών, στις 31 Δεκεμβρίου 1943, προς το κεντρικό αρχηγείο του 68ου Σώματος Στρατού, αναφέρει πως, στα πλαίσια αντιποίνων, εκτελέστηκαν 696 Έλληνες σε όλη την περιοχή. (Στα χωρία Ρωγούς (58 εκτελεσθέντες), Κερπινή (37), Άνω και Κάτω Ζαχλωρού (21), Μονή Μεγάλου Σπηλαίου (22) και κοντά στην Κερπινή (5),

Η μαρτυρία του επιζώντα Σπηλιόπουλου

Στις 7 Νοεμβρίου 1944, στο έγγραφο απαγγελίας κατηγορίας εναντίον που συνέταξε η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για Εγκλήματα Πολέμου (UNWCC), αναφέρεται πως στα Καλάβρυτα εκτελέστηκαν είτε «περίπου 1.000» είτε «πάνω από 750» και έγινε δυνατό να ταυτοποιηθούν, ονομαστικά, 461 θύματα. Ο τελευταίος αριθμός στηρίχτηκε σε κατάλογο που συνέταξε το δημαρχείο Καλαβρύτων, υπό το νέο δήμαρχο Τάκη Σπηλιόπουλο που ήταν ένας από τους 13 επιζώντες της σφαγής.

Το χρονικό της σφαγής

• Ιούλιος 1943 (29/07): Βομβαρδισμός των χωριών Λαπάτα, Τρεχλό, Μάνεσι. Μεταξύ των 16 θυμάτων και μικρά παιδιά.
• Αύγουστος 1943 (31/08): Πυρπόληση του χωριού Άνω Λουσοί. Εκτέλεση 4 κατοίκων. Απαγχονισμός στην πλατεία του Χελμού των Καλαβρύτων του νεαρού Ντίνου Παυλόπουλου.
• Μάχη Ρογών-Κερπινής (16-17/10/1943), η οποία είχε σαν αποτέλεσμα τη συντριβή του Γερμανικού λόχου και τη σύλληψη 77 Γερμανών αιχμαλώτων.
• Νοέμβριος 1943 (29/11): Βομβαρδισμός του χωριού Βυσωκά. 13 νεκροί, τραυματίες και καταστροφή οικιών.
• Δεκέμβριος 1943: Αρχίζει η «Επιχείρηση Καλάβρυτα» («Unternehmen Kalawrita», από 5 έως 15 Δεκεμβρίου). Μια από τις πιο σκληρές επιχειρήσεις της Βέρμαχτ, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη, γενικότερα.
•  Οι Γερμανικές δυνάμεις, μηχανοκίνητες και πεζοπόρες, που ξεκινούν από την Πάτρα, στις 05/12/1943 με κατεύθυνση τα Καλάβρυτα.
• Στις 07/12, τα πεζοπόρα τμήματα χτένισαν στο πέρασμά τους όλα τα χωριά και σκόρπισαν τη φωτιά και το θάνατο. Στην Κάτω Βλασία σκότωσαν 3 άνδρες και 1 γυναίκα και στον Κάλανο 3 βοσκούς από τα Καλάβρυτα και έναν ακόμη πολίτη. Μετά χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: η μία πήγε προς Λεχούρι – Τριπόταμα – Δίβρη και επέστρεψε από Μορόχοβα – Λειβάρτζι και η άλλη συνέχισε προς Καλάβρυτα.
• Στις 08/12, πέρασαν από το Μάνεσι και το Σαραδί, σκότωσαν 1 άνδρα.
• Στις 09/12, έφταοαν στη διασταύρωση του δρόμου Σκεπαστού-Κλειτορίας. Στο εκκλησάκι της Αγίας Άννας, συγκέντρωσαν όλο τον ανδρικό πληθυσμό του χωριού Βυσωκά και, μετά από μια σύντομη ομιλία, τους άφησαν ελεύθερους. Την ίδια μέρα, μπήκαν στα Καλάβρυτα.
• Στις 10/12, εκτέλεσαν στο χωριό Συρμπάνι (Πριόλιθος) 5 άνδρες.
• Οι Γερμανικές δυνάμεις από Αίγιο προς Καλάβρυτα, με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Εμπερσμπέργκερ (Ebersberger), εφόρμησαν στα Καλάβρυτα, με 3 πεζοπόρα τμήματα.
• Στις 06/12 άλλη πεζοπόρο ομάδα, από το Αίγιο, προχώρησε με πορεία από τον Κερενίτη ποταμό προς Πλατανιώτισσα, Βιλιβίνα και Μαμουσιά, στην οποία, αφού εγκαταστάθηκε, έστησε ενέδρα.
  

  

• Στις 07/12 , πεζοπόρες φάλαγγες από το Αίγιο προχωρούν κάνοντας εκκαθαριστικές επιχειρηθείς και αφού κατέβηκαν από την οροσειρά Σταυριά πάνω από το χωριό Ρογοί, τοποθέτησαν μυδράλια και όλμους.
• Στις 08/12, ο Ebersberger χώρισε το στρατό σε δύο ομάδες και μπήκαν το πρωί στους Ρογούς. Έκαψαν ολοσχερώς το χωριό και εκτέλεσαν 65 άνδρες και παιδιά.
• Άλλη ομάδα μπήκε την ίδια ημέρα στην Κερπινή, έβαλαν φωτιά και εκτέλεσαν 38 άνδρες και παιδιά,
• Στη συνέχεια, έκαψαν την Άνω και Κάτω Ζαχλωρού και σκότωσαν 19 άνδρες. Ακολούθως έφτασαν στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και σκότωσαν 16 άτομα, μοναχούς, επισκέπτες και υποτακτικούς, ενώ εκτέλεσαν και 9 μοναχούς, στη θέση Ψηλός Σταυρός.
• Στις 09/12, έφτασαν στο χωριό Σούβαρδο, όπου έβαλαν φωτιά και σκότωσαν 5 άνδρες, το ίδιο και στο χωριό Βραχνί, όπου σκότωσαν 6 άνδρες.
• Στη στάση της Κερπινής εγκαταστάθηκε Γερμανική διμοιρία. Στη θέση αυτή εκτελέστηκαν 4 άνδρες.
• Στις 09/12, περνώντας από τις Αυλές των Καλαβρύτων, Γερμανικές δυνάμεις, με επικεφαλής τον Ebersberger, μπήκε στα Καλάβρυτα, όπου είχαν φτάσει και οι δυνάμεις από την Πάτρα.

• Στις 13/12, ολοκλήρωσαν την επιχείρηση, πυρπόλησαν και κατέστρεψαν ολοκληρωτικά την πόλη των Καλαβρύτων, λεηλάτησαν ό,τι πολύτιμο υπήρχε και εκτέλεσαν όλο τον ανδρικό πληθυσμό της πόλης από 14 χρονών και πάνω, στη Ράχη του Καππή.
• Στις 14/12, ανέβηκαν στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, το λεηλάτησαν, το πυρπόλησαν και εκτέλεσαν 6 άνδρες, μοναχούς, επισκέπτες και υποτακτικούς. Την ίδια ημέρα, λεηλάτησαν το χωριό Βυσωκά, σκότωσαν 3 άνδρες και έφυγαν για την Πάτρα. Επίσης πέρασαν από το Μοναστήρι του Μεγάλου Σπηλαίου και το έκαψαν.
• Τα γερμανικά στρατεύματα που κινήθηκαν από Τρίπολη με επικεφαλής τον ταγματάρχη Gnass, κατευθύνθηκαν προς Δημητσάνα και Λαγκάδια Αρκαδίας.
• Στις 07/12, δόθηκε διαταγή στην ομάδα μάχης ΚΟΚΕΡΤ να προχωρήσει από τα Παγκρατέϊκα Καλύβια μέσω του χωριού Φίλια και Τσορωτά στα Μαζέϊκα (Κάτω Κλειτορία). Την ίδια ημέρα τα Γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στα Μαζέϊκα αναζητώντας την τύχη των Γερμανών αιχμαλώτων της Μάχης Ρογών-Κερπινής, χτενίζοντας όλα τα γύρω χωριά και τη νύχτα της 07/12 προς 08/12 έφτασαν στο Μάζι. Το ίδιο ίδιο απόγευμα, οι αντάρτες είχαν ήδη προβεί στην εκτέλεση των αιχμαλώτων.
• Οι Γερμανοί μετέφεραν τους διασωθέντες στα Μαζέϊκα και κατέθεσαν τα γεγονότα στον Συνταγματάρχη Le Suir, ο οποίος είχε ήδη φτάσει στην περιοχή.
• Οι Γερμανοί, με 12 έλληνες οδηγούς, το Σάββατο το βράδυ στις 11/12, κατευθύνθηκαν προς το χωριό Μάζι και στη συνέχεια στη θέση Μαγέρου στις 12/12, όπου βρήκαν τους εκτελεσθέντες Γερμανούς. Εκεί εκτέλεσαν 10 Μαζαίους.
• Στις 14/12, λεηλάτησαν και έκαψαν το μεγαλύτερο μέρος των Μαζεϊκων και μετά έφυγαν προς την Τρίπολη.
• Στο απόρρητο ραδιογράφημα της 117 Jager Division (Αρ.1595/43), καταγράφεται ο τελικός απολογισμός της Επιχείρησης Καλάβρυτα: “…Κατεστράφησαν ολοκληρωτικά τα χωριά: Ρογοί, Κερπινή, Στάση Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Καλάβρυτα, Μοναστήρια Μεγάλου Σπηλαίου και Αγίας Λαύρας, Αγία Κυριακή, Αυλές, Βυσωκά, Φτέρη, Πλατανιώτισσα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, Μοναστήρι Ομπλού, Λαπαναγοί, Μάζι, Μαζέικα, Παγκράτι, Μορόχωβα, Δερβένι, Βάλτος, Πλανητέρου, Καλύβια. 696 Έλληνες εκτελέστηκαν…”.

Πηγές: www.kalavrita.gr, wikipedia, sansimera.gr, dete.gr