Όταν άρχισε να μεταδίδεται το 2001 το «Big Brother» στις ελληνικές τηλεοράσεις είδαμε όλοι, από το μάτι μιας κλειδαρότρυπας, τη ζωή μιας ομάδας ανθρώπων, που οι κάμερες παρακολουθούσαν κάθε λεπτό της μέρας. Το δημοφιλές ριάλιτι σόου τρέλανε τα μηχανάκια της AGB και ο Πρόδρομος, ο Τσάκας και τα άλλα παιδιά μπήκαν με τη σειρά τους στο σπίτι κάθε Έλληνα.
Φανταστείτε τώρα το Big Brother να εκτυλίσσεται στη δεκαετία του ’70 όχι στη στεριά, αλλά στη θάλασσα, πάνω σε μια σχεδία χωρίς μηχανή, με 11 ετερόκλητους παίκτες να προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα ταξίδι 101 ημερών.
Αυτό ήταν το κοινωνικό πείραμα του μεξικανού ανθρωπολόγου Santiago Genoves, που ήθελε να μελετήσει την κοινωνιολογία της βίας, της επιθετικότητας και της σεξουαλικής έλξης στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο ανθρωπολόγος ήθελε να δημιουργήσει πάνω στη σχεδία μια μικρή κοινωνία. Το ερώτημα ήταν αν διαφορετικοί άνθρωποι θα μπορούσαν να συνεργαστούν σε ακραίες συνθήκες για να επιβιώσουν, αν θα υπέκυπταν στις σεξουαλικές τους ορέξεις ή αν θα γίνονταν βίαιοι και θα έφταναν στα άκρα.
O Genoves είχε μετάσχει το 1969 και το 1970 ως μέλος πληρώματος στις αποστολές του Νορβηγού ανθρωπολόγου Τορ Χάγιερνταλ με τις κατασκευασμένες από καλάμια παπύρου σχεδίες Ra I και Ra II.
Santiago Genoves (δεξιά)Το πείραμα ονομάστηκε «Το πρότζεκτ της ειρήνης», έμεινε όμως γνωστό ως η «Σχεδία του σεξ», καθώς έτσι κατέληξαν να το αποκαλούν τα Μέσα της εποχής, μετά τα όσα έγιναν γνωστά ότι εκτυλίχθηκαν πάνω στο πλωτό μέσο. «Με μια ξανθιά Σουηδέζα με πλούσια στήθη στο τιμόνι, μια σχεδία με ημίγυμνους άνδρες και γυναίκες με μπικίνι μετείχαν σ’ ένα πείραμα για την ανθρώπινη επιθετικότητα σε συνάρτηση με τη σεξουαλικότητα» έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής.
Για να βρει τα πειραματόζωά του ο Genoves έβαλε διεθνείς αγγελίες. Στόχος να βρει άνδρες και γυναίκες με διαφορετικές καταβολές, κοινωνικό στάτους και ελκυστικά χαρακτηριστικά. Μεταξύ των επιβατών ήταν ένας γιαπωνέζος φωτογράφος, ένας ιερέας από την Ανγκόλα, ένας γάλλος δύτης, μια σουηδέζα καπετάνισσα, μια γιατρός από το Ισραήλ, μια σερβιτόρα από την Αλάσκα (κάποιες πηγές αναφέρουν ότι υπήρχε και ένας Έλληνας εστιάτορας).
Το «Acali» απέπλευσε στις 13 Μαΐου 1973 από το Λας Πάλμας στις Κανάριες Νήσους με τελικό προορισμό το Μεξικό. Η σχεδία είχε μήκος 12 μέτρα, πλάτος 7, είχε μόνο ένα δωμάτιο και για τουαλέτα μια τρύπα σε ένα σημείο του σκάφους. Οι επιβάτες δεν είχαν κανένα προσωπικό χώρο και αναγκάζονταν να κάνουν τα πάντα μπροστά στα μάτια των υπολοίπων.
Ακόμα και το σεξ έπρεπε να γίνει είτε σε κοινή θέα, είτε τη νύχτα όταν οι υπόλοιποι επιβάτες κοιμόντουσαν. Γι’ αυτό το λόγο ο εμπνευστής του πειράματος έβαζε κάθε βράδυ δύο άτομα να κάνουν βάρδια, ο ένας να οδηγεί το σκάφος και ο άλλος να επιτηρεί, για να δει αν και πόσο γρήγορα θα κατέληγαν να κάνουν σεξ. Και κάποιοι οδηγήθηκαν σε ερωτικές περιπτύξεις. Ο Genoves είχε φροντίσει να δημιουργήσει μηδενικές συνθήκες ιδιωτικότητας ώστε να προκληθούν συγκρούσεις και περιβάλλον έντασης.
Είχε επίσης μοιράσει στοχευμένα τις αρμοδιότητες του καθενός πάνω στη σχεδία, βάζοντας τις γυναίκες σε θέση ισχύος, όπως πίσω από το πηδάλιο και τους άνδρες να μαγειρεύουν και να καθαρίζουν. «Αναρωτιέμαι αν το να δώσω ισχύ στις γυναίκες θα οδηγήσει σε λίγη ή πολύ βία. Ίσως οι άνδρες θυμώσουν και προσπαθήσουν να ηγηθούν» έγραφε ο Genoves.
Σε όλο το ταξίδι ο ανθρωπολόγος κρατούσε σημειώσεις και έβαζε τα πειραματόζωά του να συμπληρώνουν ερωτηματολόγια. Kατά τη διάρκεια των 101 ημερών είχαν απαντήσει συνολικά σε πάνω από 8.000 ερωτήσεις κάποιες εκ των οποίων ήταν: ««Μήπως θα έπρεπε να μείνουμε μια ολόκληρη μέρα γυμνοί;» (έξι ψήφισαν υπέρ, πέντε κατά) ή «Να απαγορεύσουμε τη σύναψη σχέσεων;» (δύο υπέρ, οι υπόλοιποι κατά). Και όλα αυτά προκειμένου να ανακαλύψει τι έπρεπε να κάνει η ανθρωπότητα για να επιβιώνει σε ειρήνη.
Το «Acali» ταξίδευε κατά την περίοδο των τυφώνων, αλλά ο Genoves υποστήριζε ότι η επιστήμη άξιζε ένα τέτοιο ρίσκο. «Πιστεύω ότι σε επικίνδυνες συνθήκες οι άνθρωποι θα αντιδράσουν ενστικτωδώς και έτσι θα μπορέσω να τους μελετήσω» έλεγε.
Ένα βράδυ η σχεδία χτυπήθηκε από τυφώνα. Η καπετάνισσα πρότεινε να πιάσουν στεριά και να περιμένουν να κοπάσουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Ο Genoves φοβήθηκε ότι το πείραμά του θα πήγαινε στράφι και οδηγήθηκε ο ίδιος σε επιθετική συμπεριφορά: στασίασε, παίρνοντας τον έλεγχο της σχεδίας. Δεν έμεινε όμως πολύ σε αυτή την αρχηγική θέση καθώς μια μέρα πανικοβλήθηκε βλέποντας ένα μεγάλο πλοίο να απειλεί την ακεραιότητά τους. Η ζωή των πειραματόζωων και του ανθρωπολόγου σώθηκε τελικά από την έγκαιρη επέμβαση μιας γυναίκας, της σουηδέζας καπετάνισσα.
Ο Genoves καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος έγινε ακραίος, με τους επιβάτες να τον χαρακτηρίζουν δικτάτορα. Το νερό που τους έριχνε για να ξυπνήσουν, αλλά και οι διαρκείς απαιτήσεις, συσπείρωσαν εναντίον του τους υπόλοιπους επιβάτες της σχεδίας που σκέφτηκαν να τον δολοφονήσουν κρατώντας όλοι το μαχαίρι για να μην κατηγορηθεί κανείς μεμονωμένα για ανθρωποκτονία ή να τον πετάξουν στη θάλασσα. Όμως η λογική τελικά επικράτησε.
Ο ανθρωπολόγος δεν άντεξε την εχθρότητα που ένιωθαν τα ίδια τα πειραματόζωα του και πολύ γρήγορα έπεσε σε κατάθλιψη. «Μόνο ένας έδειξε επιθετική συμπεριφορά και αυτός ήμουν εγώ, ένας άνδρας που προσπαθούσε να ελέγξει τους πάντες και τον εαυτό του» έγραφε.
Το πείραμα του κατακρίθηκε πολύ, για πολλούς θεωρήθηκε ανήθικο. Γυρίστηκε σε ντοκιμαντέρ με τίτλο «Η σχεδία», υπό τη σκηνοθετική ματιά του Μάρκους Λίντεν, το οποίο κέρδισε το Βραβείο Καλύτερου Ντοκιμαντέρ στο Φεστιβάλ της Κοπεγχάγης.
Πρωταγωνιστές της «Σχεδίας» ήταν οι ίδιοι οι επιβάτες του Acali που βρίσκονταν στη ζωή. «Μακάρι να ζούσε ο Genoves για να μάθαινε γιατί οι άνθρωποι είχαν συμφωνήσει να ανέβουν στη σχεδία του. Η μία για να γλιτώσει από το βίαιο άντρας της, ο άλλος για να γλιτώσει από το ρατσισμό. Θα είχε μάθει για τις συνέπειες της βίας και της επιθετικότητας και πώς κάποιες φορές μπορούμε να ξεπεράσουμε κάτι ξεπερνώντας τις διαφορές μας» είπε ο Λίντεν.
